حسابرسی
تاریخ
قا نون
علم فیزیکی(آزمایشی یا شهودی)
علم محض (منطق قانونمند ریاضی)
ویژگی‌های مهم
حمایت از استفاده کنندگان اطلاعات
تفسیر ودرک گذشته
حمایت وحفظ عدل
توسعه نتایج حاصل از جهان طبیعی
اظهار واعلام تمام ارتباطات مهم مربوط به سیستم که از طریق فرضیات مورد قبول تحت تأثیر قرار می‌گیرد
هدف خاص حوزه ای که شواهد به آن مربوط است
صورت های مالی
اثر اتفاقات وپیشرفتها روی سازمان‌ها ورفتارهای انسانی
وقوع درزمان و مکان
پدیده‌های فیزیکی یا طبیعی
ارتباطات انتزاعی
موضوعی که شواهد به آن مربوط است
ارائه توسط گروه‌های طرفدار وغیر طرفدار- جمع آوری وتوسعه یافته ها توسط گروه غیر طرفدار- توجیه
جمع آوری قراردادهای موجود برای بررسی های مهم وانتقادپذیر
ارائه توسط گروه‌های متقابل –استدلال واستنباط منطقی
استنتاج از مشاهدات وآزمایشات استدلال – ترکیب استدلال واستنتاج
استدلال از روی اصول موجود
روش های جمع آوری یا توسعه
مثبت ومنفعل
مثبت متفاوت از علوم ریاضیاتی وآزمایشی
منفعل
مثبت ومنفعل
مثبت
نقش، در جمع آوری یا توسعه
( بسط)
استانداردهای
حرفه ای
قوانین نقد داخلی وخارجی
قوانین ارتباطات
استانداردهای آزمایشگاهی– قوانین استنباط آماری –قوانین منطقی-استنباطهای منطقی
قوانین منطق
انواع قوانین حاکم برمطالعه شواهد
یک فاکتور کنترلی
کم
یک فاکتور کنترل کننده
ندارد
ندارد
اهمیت زمان در قضاوت وجمع آوری شواهد
انواع مختلف کامل تا مجاب کننده
مجاب کننده
هدفی برای اندازه گیری های احتمالات ریاضی
متغییر از کاملا” نزدیک تا احتمالا” حساس
کامل
حساسیت شواهد در قضاوت
روش گردآوری و توسعه شواهد- در برخی از حوزه های علمی ، قضاوت کننده تنها به مشاهده شواهد محدود می شود . در برخی دیگر ممکن است به جستجوی شواهد بپردازد و در موارد دیگر ممکن است شواهد مورد نیاز را از طریق آزمایش و یا استدلال منطقی فراهم آورد
قوانین استفاده از شواهد- حوزه های علمی پیشرفته ، قواعد و استانداردهایی برای گردآوری و ارزیابی شواهد دارند . این قواعد ممکن است به راحتی مورد پذیرش باشند و یا اینکه جنبه رسمی و تشریفاتی داشته باشند.
تأثیر زمان بر فرایند قضاوت- زمان در جمع آوری شواهد ممکن است فاکتور تعیین کننده و با اهمیت باشد. در برخی موارد شواهد باید مشاهده وجمع آوری شده و قضاوت در محدودیت های زمانی نسبتاً مشخص انجام شود و در مواردی (مانند تحقیقات در علم فیزیک) ممکن است به هیچ وجه زمان عامل محدود کننده و یا تعیین کننده نباشد .
تأثیر شواهد از جهت درجه متقاعد کنندگی بر ذهن قضاوت کننده – برخی از شواهد بسیار مجاب کننده اند در حالی که مدارک دیگر از قدرت متقاعد کنندگی کمتری برخوردارند (همان منبع، ۷۳)۱.
در علوم نظری شامل ریاضیات و منطق ، شواهد در جهت تعیین و حمایت از ارتباط های انتزاعی در شرایط مشخص هستند . شواهد حمایت کننده از این روابط از طریق استنتاج بر اساس اصول تعیین شده و قضایای پذیرفته شده ، جمع آوری می‌شوند. قضاوت کننده یا از طریق استدلال قیاسی به تأیید گزاره های مورد نظرمی پردازد و یا به دنبال کسب شواهدی جهت ارزیابی می‌باشد. قواعد منطق و یا استنتاج های منطق و ریاضی در خلق شواهد تأثیر گذار است. زمان عامل مهمی در این گونه قضاوت نمی باشد و تا زمانی که شواهد استنتاجی معتبر باشند مجاب کننده اند .
دانشمندی که در زمینه مسائل تجربی کار می‌کند به ارزیابی پدیده‌های طبیعی و فیزیک مشغول است . وی شواهد را از طریق آزمایش تحت شرایط کنترل شده و مشاهده ، جمع آوری می‌کند و نیز او ممکن است نقش منفعل در جمع آوری شواهد داشته و تنها شواهدی که در اختیارش قرار می‌گیرد مشاهده و بررسی نماید یا از طریق آزمایش و یا بر اساس استانداردهای آزمایشگاهی (نقش فعال) آن ها را ایجاد کند. همچنین به علت محدودیت هایی مانند ناتوانی در بررسی تمام نمونه ها ، قواعد استنباط آماری نیز به کار گرفته می شود . شواهد شامل شواهد تقریباً مطلق و شواهد متقاعد کننده اند . همان طور که قبلاً ذکر شد ممکن است زمان نقش محدود کننده ای نداشته باشد .
رشته حقوق با علم فیزیک از جنبه‌های مهمی متفاوت است. قضاوت کننده در اینجا با موارد خاص روبروست. زیرا شواهد ، مربوط به رویدادهایی است که در زمان و مکان معین رخ داده است و قضاوت کننده نقشی در جمع آوری آن ندارد . بلکه شواهد را طرفین دعوی ارائه می‌کنند.
فرضیه‌ها و قوانین خاصی بر ارزیابی و پذیرش و استفاده از شواهد حاکم است. زمان معمولاً عامل مهمی است. زیرا قاضی باید در یک زمان منطقی تصمیم گیری کند و با گذر زمان ممکن است از اعتبار شواهد کاسته شود. چون شاهدان ممکن است فوت کنند و یا موضوع را فراموش کنند. شواهد ارائه شده مطلقاً مجاب کننده نیستند و ممکن است قضاوت نهایی بر اساس شواهدی صورت گیرد که کم اهمیت و کمتر قطعی می‌باشند (همان منبع ،۷۶ -۷۴)۱.
علم تاریخ به تفسیر و درک رویدادهای گذشته یا مطالعه اثر حوادث و پیشرفت ها بر ساماندهی جامعه و رفتار گروه‌های انسانی توجه دارد. شواهد آن شامل اسناد و آثار بجا مانده و خاطرات مکتوب افرادی است که درباره حادثه اطلاعاتی دارند. شواهد توسط مورخ خلق نمی شوند بلکه از پیش وجود داشته اند. کار وی کشف و ایجاد ارتباط و بررسی منتقدانه شواهد می‌باشد. بنابرین نقشی مثبت در جمع آوری مدارک دارد ولی متفاوت از ریاضیدان و دانشمند علوم تجربی است. زمان برای مورخ مهم است ولی نقش تعیین کننده ندارد چرا که طولانی شدن فاصله بین رخداد یک حادثه و زمان بررسی آن منجر به ایجاد مشکل در کشف و جمع آوری شواهد می شود. با کوتاه کردن زمان، تأثیر گرایش های فردی مورخ و نظرات شخصی افراد درگیر کم رنگ تر خواهد شد. بنابرین شواهد موجود برای مورخ به ندرت می‌تواند متقاعد کننده باشد و یافته های وی با اطمینان مطلق به دست نمی آید .
بین حسابرسی و سایر گروه‌های ذکر شده از نقطه نظر نوع شواهد و مسائل مربوط به آن تفاوت هایی موجود است. کار حسابرسی، با استفاده کنندگان از صورت های مالی در ارتباط است . هدف حسابرسی گواهی کیفیت اطلاعات مندرج در صورت های مالی است. هدف کلی آن شاید نسبت به دیگر زمینه‌های مورد بحث محدودتر است ولی مشکلات آن محدودتر از مشکلات سایر زمینه ها نمی باشد. موضوعی که شواهد به آن مربوط می شود تأیید منصفانه بودن کیفیت اطلاعات درج شده در صورت های مالی است. برخی از شواهد وجود دارند مانند اطلاعاتی که ازطریق پرسنل و مسئولان واحد مورد رسیدگی فراهم می شود. برخی دیگر را حسابرس به دست می آورد مانند اطلاعاتی که از تأییدیه ها، بررسی تحلیلی و سایر روش های حسابرسی کشف می شود و در نهایت شواهدی که از شواهد دیگر ناشی می شود مانند شواهدی که از شباهت موضوع مورد رسیدگی، با موارد بررسی شده در گذشته (که حاصل تجربه حسابرس است) جمع آوری می شود. بدین ترتیب حسابرس که به نوعی قضاوت کننده نیز هست در گردآوری شواهد نقش مثبت دارد. گرچه در مواردی، در جمع آوری شواهد منفعلانه عمل می‌کند (همان منبع، ۷۷)۲.
