همان‌ طور که در ابتدای بحث گفته شد بهره ­وری مختص سیستم­های تولیدی صنعتی نیست. امروزه این مفهوم در انواع سیستم­های تولیدکننده خدمات حتی در بخش­های دولتی نیز رایج گردیده و جهت ارتقاء و بهبود بهره ­وری خدمات عمومی (دولتی) نظریه ­ها و مدل­های مختلفی ارائه شده است. یکی دیگر از اشتباهات رایج در مفهوم بهره ­وری، یکی دانستن این مفهوم با سودآوری است. سودآوری با بهره ­وری رابطه مستقیمی ندارد، به سخن دیگر با بالارفتن سود، ممکن است بهره ­وری بالا نرود. به سخن دیگر ‌می‌توان مثلاً با بهره گرفتن از مکانیزم قیمت­ها، سودآور بود لکن این سودآوری ممکن است به بهای افت بهره ­وری حاصل شده باشد (تولید کم ولیکن گران)، اثربخشی به میزان یا درجه تحقق اهداف یک سیستم گفته می­ شود. لکن تحقق یک یا چند هدف سازمانی یا ملی به منزله حسن بهره ­برداری از منابع یا به مثابه ارتقاء بهره ­وری نیست، زیرا ‌می‌توان به هدفی با هزینه گزاف و یا با صرف وقت و نیروی انسانی زیاد نائل شد که در این صورت به نحو کارآمدی تحقق نیافته است و جهت نیل به آن منابع زیادی مصرف گردیده است. عده­ای عقیده دارند که تقلیل هزینه­ ها به ارتقا یا افزایش بهره ­وری کمک می­ کند، حال آنکه اگر این عمل به کاهش تولید انجامیده باشد، در بلندمدت افت بهره ­وری را به دنبال خواهد داشت. برداشت نادرست دیگری که از مفهوم بهره ­وری وجود دارد به قضاوت ‌در مورد عملکرد یک سیستم، صرفاً بر اساس مقدار یا ارزش تولیدات آن است. افزایش تولید یک سیستم (کالا یا خدمت) بر افزایش بهره ­وری دلالت نمی­کند، زیرا بهره ­وری بنا به تعریف، رابطه بین مقدار تولید را با منابع مصروفه نشان نمی­دهد و صرف تأکید بر مقدار تولید و عدم توجه به ارتباط آن با منابع مصروفه، نتیجه ­گیری غلطی را به دست می­دهد.زیرا هزینه­ ها ممکن است در دوره افزایش تولید، نامناسب با مقدار تولید افزیش یافته باشد یا افزایش ارزش تولیدات صرفاً به دلیل افزایش قیمت­ها و تورم باشد نه بهبود بهره ­وری سیستم (چاینگ و جوما^[۳۲]، ۲۰۰۷).

کوشش­های سازمان­ های بین ­المللی نظیر سازمان بین ­المللی کار و سازمان­ های متخصص در زمینه بهره ­وری نظیر سازمان بهره ­وری آسیا در خصوص مفهوم بهره ­وری معطوف بر این بوده است که بهره ­وری صرفاً بهره ­وری نیروی کار نیست و باید به بهره ­وری سایر عوامل نیز توجه شود. بهبود بهره ­وری زمانی حاصل می­ شود که استفاده مؤثر و بهینه­ای از کلیه منابع در دسترس به عمل آید، به عبارت دیگر بهره ­وری کلی ارتقا یابد. بهره ­وری مفهومی چندعاملی است و نگرش­های تک بعدی نظیر ارتقاء بهره ­وری نیروی کار (بهره ­وری جزئی) یا بهره ­وری یک بخش از اقتصاد به عنوان بهره ­وری ملی. بسیاری از نارسایی­های سیستم را از لحاظ حیث نحوه بهره ­برداری از منابع آشکار نخواهد کرد و تصویری نادرست از عملکردآن به دست خواهد داد. ‌بنابرین‏، بهره ­وری مفهومی پیچیده است، نه ‌به این معنا که نمی­ توان برای آن تعریفی ارائه داد و آن را مورد اندازه ­گیری قرار داد، بلکه از آن جهت که ارائه یک تعریف اجمالی و غیرکاربردی و بسیط، هیچ گونه کمکی به تجزیه و تحلیل و تصمیم ­گیری نخواهد کرد، به سخن دیگر بهره ­وری صرفاً یک مسئله فنی و مدیریتی نیست، بلکه در عین حال موضوعی است اجتماعی، اقتصادی و سیاسی (امامی میبدی،۱۳۸۰).

ارزش و اهمیت بهره ­وری معیاری است از ستاده کالاها و خدمات نسبت به ورودی نیروی کار، مواد و تجهیزات. هرچه صنعتی بهره­ورتر باشد وضعیت رقابتی آن بهتر است. چون هزینه واحد آن کمتر است، وقتی بهره ­وری افزایش می‌یابد، کسب و کارها می ­توانند دستمزدهای بیشتری بپردازند بدون این که تورم ایجاد کنند.بهره ­وری طریقی است که استانداردهای زندگی را بهبود می­بخشد، به عبارتی ساده تر بهبود بهره ­وری به معنای به دست آوردن خروجی بیشتر از ورودی­هاست که به معنی افزایش تولید از طریق منابعی از قبیل زمان، پول، مواد یا افراد نیست بلکه به معنی بهتر کارکردن با آنچه که داریم است، بهبود بهره ­وری به معنای سخت کارکردن نیست، بلکه به معنای کار کردن زیرکانه است. دنیای امروز اقتضا می­ کند که با افراد، زمان، فضا و منابع کمتر، در کل مقدار بیشتری به دست بیاوریم(کاسیو^[۳۳]، ۲۰۰۴).

دیدگاه های مختلف درباره بهره‌وری

معمولا سه دیدگاه به شرح زیر درباره بهره وری مطرح می‌شوند:

الف ـ تعریف بهره وری از دیدگاه سیستمی

بهره وری از دیدگاه سیستمی طبیعت پیچیده­تری داشته و در کل سیستم مطرح می‌گردد.بهره وری عبارت است از نسبت بین مجموعه خروجی­های یک سیستم به ورودی­های آن.

این تعریف در سیستم­های مختلف اجتماعی، فرهنگی و صنعتی کاربرد دارد.صورت کسر که خروجی­های سیستم هستند می‌تواند به شکل فیزیکی (حجم محصول، تعداد افراد فارغ التحصیل و … ) و مخرج کسر (مقدار مواد اولیه یا ساعت کار نیروی انسانی و ماشین آلات و …) تعریف گردد و یا اینکه به شکل معیارهای ارزش مالی یا واحد پول رایج در هر کشور اندازه گیری می‌شوند (لطف علی­پور و رزم­آرا،۱۳۸۵).

از دیدگاه سیستمی، بهره ­وری در یک محیط با ویژگی­های مختلف و متغیر قرار دارد و عوامل تولید مختلف مانند نیروی کار، سرمایه، انرژی، مدیریت، تکنولوژی و … به کار گرفته به عنوان ورودی­ ها به فرایند تولید وارد می­گردند و به صورت خروجی­هایی مانند کالاهای ساخته شده و خدمات از این فرایند بیرون می‌آیند قیمت محصول و در دسترس بودن عوامل تولید تابع شرایط محیطی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، تکنولوژیکی و غیره ‌می‌باشد مسلماًً اگر این سیستم توانایی تغییر و اصلاح کیفی و کمی ورودی­ ها و خروجی­ها را داشته باشد می ­تواند بهره ­وری را افزایش دهد زمانی که سیستم دارای بازخور مجهز باشد سازمان می‌تواند از پویایی و تکامل برخوردار شود (انگل^[۳۴]،۲۰۰۴).

ب ـ بهره وری از دیدگاه ژاپنی

بهره ­وری در ژاپن موضوعی ملی و فراگیر است و به عنوان یک رویکرد تاریخی، استراتژی بهبود بهره وری در کنار کنترل کیفیت جامع و مدیریت کنترل جامع مطرح می­گردد.