درباره نوع و میزان کمک و مساعدت به مستم ندان و اقشار ضعیف جامعه، خداوند خطاب به رسول گرامی اسلام می فرماید: و نیز سؤال کنند تو را که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده آنچه »زاید بر ضروری زندگانی است. خدا بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان می‌کند، باشد که تفکر و عقل به کار بندید) «بقره، ۲۱۹٫( »و نیز از مال خود در راه خدا انفاق کنید، لیکن نه به حد اسراف و خود را در مهلکه و خطر درنیفکنید «( همان، ۱۹۵).
ویژگی های مؤمن
پروردگار متعال همچنین در سوره فرقان آیه ۶۸ ویژگی های مؤمن را چنین برمی شمارد: » کسانی که موفق شدند انفاق نه اسراف نمایند و نه تفریط و راهی میان این دو که عادلانه است انتخاب می‌کنند.« همچنین در سوره بقره در آیه ۲۶۵ می فرماید:» در حکایت آنان که راه خشنودی خدا انفاق می نمایند و با کمال اطمینان خاطر، دل به لطف خدا شاد دارند، مانند بوستانی است بر بلندی، که باران زیادی بر آن ببارد و حاصلی دو چندان که منتظرند، دهد . . . و خدا به کار نیکوکاران بصیر و آگاه است.«
از تعهد تا پاسخ‌گویی و مسئولیت
سرتو، مسئولیت اجتماعی صنفی را عبارت از تعهد مدیریت برای اقداماتی می‌داند که هم موجب حمایت و بهبود رفاه جامعه به طور کلی می شود و هم منافع سازمان را در بردارد (سرتو،۴۸:۲۰۰۰) بر طبق مفهوم مسئولیت اجتماعی صنفی، هر مدیری باید اهتمام ورزد تا به هدف های اجتماعی و همچنین به هدف های سازمانی دست یابد. از نظر رابینز و کولتر ، مسئولیت اجتماعی به تعهد یک سازمان در ورای آنچه که از لحاظ قانونی و اقتصادی مقرر است ، پیگیری هدف های بلندمدتی که برای جامعه خوب هستند، اطلاق می شود (رابینز و کولتر،۲۰۰۲: ۱۱۴) این تعریف بر این فرض است که سازمان از قوانین موضوعه برای تأمین منافع اقتصادی اطاعت می‌کند. مافرض می‌کنیم که تمام مؤسسات بازرگانی(یعنی آنهایی که مسئولیت اجتماعی دارند و آنهایی که ندارند) از تمام قوانین که جامعه آن ها را وضع کرده‌است، پیروی می‌کنند. همچنین بر اساس این تعریف ، همه کسب و کارها را کارگزار اخلاقی تصور می‌کنیم. در هر حال، برای اینکه مشخص شود چه چیزی برای جامعه خوب است و چه چیزی نیست، باید بین درست و غلط، وجه تمایز قائل شد.مفاهیم چندی به شیوه های گوناگون ممکن است به عنوان مسئولیت، اجتماعی فهرست شوند به عنوان مثال » سودآوری صرف » و«به ورای سودآوری رفتن» و« توجه به سیستم اجتماعی» و «فعالیت های داوطلبانه » تحت عنوان مسئولیت اجتماعی از آن ها نام برده شده،به گونه ای گسترده است. اگر مفهوم مسئولیت اجتماعی را با دو مفهوم دیگر مقایسه نماییم، بهتر می‌توانیم آن را درک کنیم . این مفاهیم عبارتند از : تعهد اجتماعی و پاسخ‌گویی اجتماعی. تعهد اجتماعی وقتی تحقق می‌یابد که یک سازمان به سبب تعهدش به تأمین مسئولیت های اقتصادی و قانونی در فعالیت های اجتماعی درگیر می شود (شکل ۱). سازمان فقط آنچه را انجام می‌دهد که به آن تعهد دارد . این شیوه مبتنی بر دیدگاه کلاسیک ها از مسئولیت اجتماعی است. اما برعکس تعهد اجتماعی، پاسخ‌گویی اجتماعی و مسئولیت اجتماعی به فراسوی استانداردهای اقتصادی و قانون نظر دارند.
پاسخ‌گویی اجتماعی مسئولیت اجتماعی
تعهد اجتماعی
شکل (۲-۱) سطوح یادگیری اجتماعی
مأخذ.(Robbins & Coulter, 2002: 115)
پاسخ‌گویی اجتماعی وقتی است که یک سازمان برای پاسخ‌گویی به بعضی از نیازهای اجتماعی، در فعالیت های اجتماعی درگیر می شود . به عبارت دیگر ، پاسخ‌گویی اجتماعی عبارت است از درجه اثربخشی و بازدهی یک سازمان در نشان دادن پیگیری برای ایفای مسئولیت اجتماعی. مدیران در سازمان های پاسخگوی اجتماعی از طریق هنجارهای اجتماعی هدایت می‌شوند و درباره فعالیت های اجتماعی که درگیر هستند تصمیمات عملی می گیرند. به عنوان مثال، مدیران در بعضی از شرکت ها سه مقوله را تبیین کرده‌اند: ارائه خدمات به اجتماع، میراث فرهنگی و استقلال اقتصادی که آن ها را در اتخاذ تصمیم درباره پروژه های گسترده و فعالیت های سازمان حمایت کنند . با انتخاب این ها، مدیران به آنچه که از لحاظ اجتماعی مهم هستند، پاسخ می‌دهند. سازمانی که دارای مسئولیت اجتماعی است، همه چیز را متفاوت می بیند و به فراسوی آنچه که متعهد است، نظر دارد و نیازهای اجتماعی را که می‌تواند به بهبود وضعیت جامعه کمک کنند، وجهه همت خود قرار می‌دهد. در واقع ، مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مقصد کسب و کار، به ورای انجام تعهدات اقتصادی و قانونی اطلاق می شود که سازمان امور صحیح را به طریقی متحقق سازد که برای جامعه مفید و خوب هستند (بوثچولز،۱۹۹۰) به این ترتیب، مسئولیت اجتماعی یک بعد اخلاقی اضافه می‌کند که سازمان کارهایی را انجام دهد که وضعیت جامعه را بهبود بخشد و به فعالیت هایی که وضعیت را بدتر می‌کند، دست نزند . همان طور که جدول (۲) نشان می‌دهد؛ مسئولیت اجتماعی کسب و کار را ملزم می‌سازد تا تعیین کند چه چیزی درست و چه چیزی غلط است و در فعالیت هایی که اخلاقی هستند درگیر شود. سازمانی که مسئولیت اجتماعی دارد آنچه درست است ، انجام می‌دهد، زیرا احساس می‌کند برای اقدام مسئولیت دارد.
جدول(۲-۳) مسئولیت اجتماعی در مقایسه با پاسخ‌گویی اجتماعی
ابعاد
مسئولیت اجتماعی
پاسخ‌گویی اجتماعی
ملاحظات عمده
اخلاقی
عملی
تمرکز
مقاصد
وسایل دستیابی به هدف
تأکید بر
تعهد
پاسخ‌گویی
چارچوب تصمیم گیری
بلندمدت
کوتاه و متوسط مدت
مأخذ.(Robbins & Coulter, 2007, 119):
مثال زیر ممکن است در تشخیص وجوه تمایز بین مسئولیت اجتماعی و پاسخ‌گویی اجتماعی کمک کند . فرض کنید یک سازمان محصولات متعددی را تولید می‌کند و اعلام می کند که قصد دارد با تولید محصولات سالم از لحاظ اجتماعی مسئول باشد . این مؤسسه در هر زمان که محصول ناسالم ی تولید کند، پاسخگو است و به محض اینکه به نظر می‌رسد محصول خاصی ناسالم است آن را از بازار جمع آوری می‌کند. بعد از اینکه حدود مثلاً ده محصول را از بازار جمع آوری کرد، آیا سازمان از لحاظ اجتماعی مسئول شناخته می شود؟ آیا این مؤسسه پاسخ‌گویی اجتماعی دارد؟ پاسخ احتمالی به سؤال اول« بلی » و به سؤال دوم « خیر» است. تصمیم سازمان فوق که به تولید محصولات ناسالم ادامه می‌دهد، حتی با وجود اینکه پذیرفته است محصولات سالم و مرغوب تولید کند، لذا از نظر جامعه به مسئولیت اجتماعی خود عمل نکرده است ، اما اقدام سریع سازمان در جمع آوری محصول نامرغوب و ناسالم از بازار نشان می‌دهد که از نظر اجتماعی پاسخگو است، زیرا به تقاضای جامعه عملکرده است. چگونه ما باید اقدامات اجتماعی سازمان را مورد ملاحظه قرار دهیم؟ در کشورهای پیشرفته صنعتی، یک شرکت که استانداردهای کنترل آلودگی محیط زیست را که از سوی دولت وضع شده است ، رعایت می‌کند یا در تصمیمات خود درباره کارکنان تبعیض قائل نمی شود ، در واقع به تعهدات اجتماعی خود عمل کرده، زیرا قانون این قبیل اقدامات را منع کرده‌است . اما، وقتی که در کنار سازمان ، تسهیلاتی برای نگهداری کودکان کارکنان دارد، یا محصولات را در کاغذهای بازیافت شده بسته بندی می‌کند یا اعلام می کند که به لحاظ ممنوعیت صید ماهی خاصی مثلاً دلفین به هیچ وجه آن را نمی خرد، از لحاظ اجتماعی مسئولیت اجتماعی را تحقق بخشیده است . دلیل آن این است که مردم و طرفداران محیط زیست ، خواستار توجه اجتماعی به چنین مواردی هستند.
