بزرگترین و اصلی ترین سرمایه هر سازمان، بخصوص یک سازمان دانش محور، سرمایه انسانی آن است که سرمایه گذاری های سازمان را تحت الشعاع قرار می‌دهد. یکی از معضلات سازمان‌های امروزی وجود رفتارهایی همچون کم کاری، پرخاشگری ، ارعاب و کینه توزی است. این رفتارها هم بر عملکرد سازمان‌ها و هم بر روابط بین شخصی و روحیه همکاری کارکنان و رضایت شغلی آن ها تأثیر
می‌گذارند(یون و ساه^[۱]،۲۰۰۷).

در سازمان‌ها رفتار غیر مولد از نظر بهره وری پایین ، افزایش هزینه های بیمه، اموال از دست رفته و یا صدمه و افزایش گردش مالی مطرح می‌باشد. چنین ضرر و زیان به سازمان و ایجاد احساسات منفی در افراد روی عملکرد سازمانی تأثیر می‌گذارد (شارکاوی^[۲] و همکاران ۲۰۱۳). از طرفی تقاضاهای شغلی (گرانباری، ابهام نقش و تعارض )، احتمالا واکنش مختلف (فشار روانی، کاهش سلامت) را به دنبال دارد ، درحالی که فقدان منابع (فقدان حمایت اجتماعی در محیط کار ، فقدان کنترل شغلی ) مانع دستیابی به اهداف می شود که احساس ناامیدی یا شکست را در پی دارد . چنین احساسانی خود باعث رفتار کناره گیری ونگرش های منفی به کار شبیه کاهش تعهد سازمانی ، تعهد دلبستگی شغلی ، انگیزش شغلی و افزایش تمایل ترک خدمت می‌شوند (دیمروتی^[۳] و همکاران ۲۰۰۱). امروزه در سازمان های نوین از کارکنان انتظار می رود که پیش قدم و دارای ابتکار عمل بوده و به نرمی با دیگران کار کنند، مسئولیت توسعه حرفه ای خود را به عهده گرفته و به استانداردهای عملکرد با کیفیت بالا متعهد باشند. ‌بنابرین‏ به کارکنانی نیاز است که احساس پر انرژی و فدایی بودن داشته و مجذوب کار خویش باشند. به بیان دیگر، سازمان ها به کارکنان دارای تعلق خاطر نیاز دارند (عیسی خانی ۱۳۹۱).

این تحقیق به بررسی تأثیر تقاضاهای شغلی و منابع شغلی بر رفتار غیر مولد و درگیرشدن در کار همراه با نقش واسطه ای رضایت درسازمان آب و منطقه ای استان گیلان می پردازد. متغیر های مستقل تحقیق منابع و تقاضاهای شغلی بوده و متغیر میانجی رضایت شغلی و متغیر های وابسته تحقیق رفتار کارغیر مولد و در گیری در کار است. از آنجایی که سازمان آب و منطقه ای استان گیلان محیط پر تنشی است و حجم کاری اکثرکارکنان زیاد بوده، لذا این تحقیق کمک شایانی به کاهش استرس، افزایش رضایت شغلی و بهبود عملکرد سازمانی کارکنان سازمان آب و منطقه ای استان گیلان خواهد شد.

۱-۲) بیان مسئله

منابع انسانی در دنیای امروز، بهترین مزیت رقابتی هر سازمان تلقی می شود و انسان بیش از هر زمان دیگری در نظریه سازمان اهمیت یافته است. نیروی انسانی به همان اندازه که می‌تواند سازمان‌ها را در رقابت یاری دهد، ممکن است مانعی جدی بر سر راه سازمان باشد(قلی پور ،۱۳۸۶). بسیاری بر این عقیده هستند که درگیر شدن کارکنان در کار پیش‌بینی کننده نتایج کارکنان، موفقیت سازمانی و عملکرد مالی است. درعین‌حال ، نظرسنجی‌های انجام‌شده توسط شرکت‌های نظرسنجی و مشاوره نشان می‌دهد که میزان درگیر شدن کارکنان در کار در سازمان‌ها بسیار پایین و حتی رو به کاهش است و بیشتر ساز‌مان‌ها از وجود نداشتن درگیری کارکنان در کار رنج می‌برند که این موضوع منجر به تحمیل
هزینه های گزافی به سازمان‌ها شده است(عیسی خانی و همکاران، ۱۳۹۲). موضوع بهره گیری مفید از زمان فعالیت نیروی انسانی به دغدغه ای بزرگ برای مدیران اقتصادی کشور بدل شده است در خوشبینانه‌ترین حالت ساعات کار مفید در ایران در هر روز تا ۲ ساعت است که میزان هفتگی آن به بیشتر از ۱۱ ساعت نمی‌رسد. البته برخی آمارهای دیگر نیز این میزان را ۶ تا ۷ ساعت در هفته برآورد ‌کرده‌است. با این حال میزان ساعات کار مفید هفتگی در ژاپن ۴۰ تا ۶۰ ساعت و در کره جنوبی نیز ۵۴ تا ۷۲ ساعت برآورد می‌شود. متاسفانه آمارهای ارائه شده ‌در مورد میزان ساعات کار مفید کارکنان شاغل در بخش دولتی کشور به هیچ وجه قابل قبول نیست؛ چرا که برآورد شده است متوسط ساعت کار مفید افراد در بخش دولتی در طول یک روز فقط ۲۲ دقیقه است.(پورغلامی ، ۱۳۹۱)

این در حالی است که سهم ناهار خوردن، تلفن کردن، مرخصی ساعتی گرفتن و چای نوشیدن از انجام کار مفید در ایران بیشتر است! به همین دلیل است که بسیاری از مردم، از نظام اداری گله مند و شکایت دارند(آوینی ، ۱۳۹۳). یکی از مشکلاتی که با همه گیرشدن اینترنت، گوشی های تلفن همراه و خدمات آن و همچنین متکی بودن به کامپیوتر به شدت موجب نگرانی کارفرمایان، روسای ادارات و همچنین مراجعان شده، افزایش شدید میزان اتلاف زمان کار به وسیله کارکنان شرکت ها است(فلاح، ۱۳۹۴). از طرفی گزارش سالانه سازمان شفافیت بین‌الملل ‌در مورد فساد اداری و اقتصادی در کشورهای مختلف در سال ٢٠١٣ ، نشان می‌‎‏‌دهد که در میان ١٧٧ کشور مورد بررسی، کشورهای دانمارک، نیوزیلند، فنلاند، سوئد، نروژ، سنگاپور، سوئیس، هلند، استرالیا و کانادا رده‌های یک تا ده سالم‌ترین کشورهای جهان را در اختیار گرفتند. در این رتبه‌بندی، ایران با کسب ۲۵ امتیاز، یکصد و چهل و چهارمین کشور از نظر فساد اقتصادی و اداری معرفی شده است.(محمدی وفائی ، ۱۳۹۳).

تحقیقات نشان داده‌اند که رفتارهای کاری غیرمولد می‌تواند نتایج منفی برای رفاه سازمان ها و اعضایشان داشته باشند.هزینه مستقیم سرقت، خرابکاری و دیگر رفتارهای اینچنینی می‌تواند بسیار هنگفت باشد ( فاکس و همکاران، ۲۰۰۱). رفتار کاری غیرمولد بر ویژگی های شخصیتی افراد تأثیر
می‌گذارد(دیکشت ^[۴]و همکاران،۲۰۱۴). نمونه ای از این رفتار ها عبارتند از: اجتناب از کار ، انجام نادرست وظایف، تعرض فیزیکی، ابرازات خصومت لفظی(ناسزاگویی)، خرابکاری و دزدی (اسپکتور و فاکس،۲۰۰۲) برخی از اقدامات نظیر تعرض و خصومت، مستقیما علیه افراد انجام می‌شوند، در حالی که اقدانات دیگر مثل انجام نادرست وظایف یا خرابکاری، مستقیما علیه سازمان صورت می‌پذیرند. برخی اقدامات نظیر دزدی نیز ممکن است هم علیه افراد باشند و هم علیه سازمان. (قلی پور ،۱۳۸۶). به گزارش پایگاه اینترنتی مشرق،‌ گاردین طی گزارشی، از رواج دزدی میان کارکنان شبکه دولتی بی.بی.سی به عنوان یک پدیده همه‌گیر و بغرنج یاد کرد. به گفته وی در بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ تعداد ۶۲۴ دستگاه لپ‌تاپ، دو کپسول آتش‌نشانی، ۱۰۹ تلفن همراه، چهار دستگاه کتابخوان الکترونیکی، ۸۳ آی‌پدو، ۹۸ دوربین و چهار عدد کتری (توسط کارکنان بی‌بی‌سی) به سرقت رفته‌اند( روزنامه کیهان، ۱۳۹۳).

سازمان آب و منطقه ای استان گیلان نیز همانند اکثر سازمان‌های و ادارات دولتی ایران از این قاعده مستثنی نیست ، ممکن است در این سازمان نیز گریز از کار ، پایین بودن ساعات کاری مفید و به تبع آن پایین بودن میزان بهره وری ، کم توجهی نسبت به رعایت ضورابط و مقررات سازمانی، اجتناب از کار و خرابکاری مانند سایر سازمان‌ها وجود داشته باشد. از آنجایی که اساس کار این سازمان تأمین و تخصیص آب روستائی و کشاورزی است که یکی از پایه های مهم اقتصاد استانی و کشوری محسوب می شود، لذا افزایش درگیر شدن کارکنان در کار و جلوگیری از رفتارهای کاری غیرمولد امری ضروری به نظر می‌رسد. به طور خلاصه مسائل و مشکلاتی که در خصوص عدم درگیر شدن ‌در کار و وجود رفتارهای کاری غیرمولد وجود دارند عبارتند از :

• • تمایل به کارگریزی در کارکنان .

• • کم بودن ساعت کار مفید و کم کاری

• • سرقت اموال

• • کاهش میزان کارایی در سازمان

• • کاهش احترام به مدیران