در این اینجا دیدگاه چند تن از روان­شناسان غربی در زمینه روان­شناسی دین به طور مختصر مطرح شد. علت انتخاب نظریه این روان­شناسان در پژوهش حاضر و طرح دیدگاه آنان، علاقه آن ها به دین و مطالعه آن با نوعی گرایش مثبت آن ها به دین بوده است. البته ممکن است نظریات روان­شناسان دیگری را نیز بتوان ‌به این مجموعه اضافه کرد. چون بررسی کامل دیدگاه همه روان­شناسان در زمینه روان­شناسی دین نیازمند نقد و بررسی مبانی جهان بینی و اعتقادات هریک از روان شناسان نسبت به دین است، ‌بنابرین‏ ضروری به نظر می‌رسد تا دیدگاه روان­شناسانی که با بهره گرفتن از روان­شناسی، دین را به عنوان یک متغیر خنثی مانند سایر متغیرها در نظر می­ گیرند و یا حتی آن را به عنوان یک ارزش منفی در نظر می­ گیرند جداگانه مورد بحث وبررسی قرار گیرد(رحیمی نژاد،۱۳۷۷).

۲-۲-۵٫ علل روان­شناختی گریزاز دین

۱٫ ضعف معرفتی

یکی از ابعاد وجودی هر انسانی بُعد شناختی اوست. انسان در هر مرحله ای از مراحل رشد خود، واجد یک سلسله توانمندی­های شناختی می­ شود. روان­شناسان، رشدشناختی انسان را به سه دوره تقسیم ‌می‌کنند: دوره حسی ـ حرکتی (۲سال اوّل)، دوره عملیات منطقی عینی (تا ۱۲سالگی)، دوره عملیات منطق صوری یا دوره تفکّر انتزاعی.سومین دوره تحوّل­شناختی در آستانه نوجوانی­آغاز و در اوایل جوانی تکمیل می­ شود. ‌بنابرین‏، یکی از ویژگی های جوان از نظر شناختی این است که دارای تفکّر انتزاعی است و از نظر ذهنی، به حداکثر کارایی هوشی می­رسد. در این دوره، گرایش جوانان به «فلسفه زندگی» آنان را به سوی مسائل اخلاقی، سیاسی و مذهبی سوق می­دهد و جوانان تلاش ‌می‌کنند هویّت مذهبی خود را شکل دهند.

اما به دلایل گوناگونی ممکن است در این هویّت­یابی مذهبی، با بحران مواجه شوند و نتوانند هویّت مذهبی خود را خوب شکل دهند و دچار نوعی سردرگمی و در نهایت، بی رغبتی و گریز از دین شوند. یکی از علل ­این بحران ناهمخوانی سطح شناختی جوان با سطح معارف دینی است که به او ارائه می­شوند. جوان به­خاطر توانمندی­های ذهنی، دین تقلیدی را برنمی­تابد و همه آن باورهای دینی که از دوران کودکی به صورت تقلیدی از خانواده و دیگران به او القا ‌شده‌اند به کناری می­نهد و می­خواهد دینی بپذیرد که متناسب با سطح تفکّر او باشد. اما از یک سو، بسیاری از اوقات آنچه به عنوان دین به او عرضه می­ شود برای او قانع کننده نیست، و از سوی دیگر، در برخی موارد نیز جوان می­خواهد همه آموزه های دینی، اعم از احکام و عقاید­ را با خط­کش عقل خود بسنجد و فکر می­ کند اگر آموزه­های دینی در قالب های فکری او بگنجند صحیح هستند، وگرنه درست نیستند و باید کنار گذاشته شوند. همه این عوامل دست به دست هم می­ دهند و ­موجب می­شوند هویّت دینی جوان به خوبی شکل نگیرد و جوان دچار یک بحران شناختی نسبت به آموزه­های­ دینی شود و نجات خود را از این بحران، در گریز از دین بداند. قرآن نیز ‌به این حقیقت اشاره می­ کند و گرایش به کفر و بی­ ایمانی را ناشی از جهل و ضعف معرفتی انسان­ها می­داند. حضرت نوح(علیه السلام) با صراحت، یکی از عوامل بی­ایمانی قوم خود را جهل و یا عدم معرفت صحیح به آموزه­های دینی معرفی می­ کند و در این­باره، به قوم خود می­فرماید: (… ولکنّی اَراکُم قوما تجهلون.) (هود: ۲۹) در روایات نیز ‌به این معنا اشاره شده است. حضرت علی(علیه السلام) درباره علت کفر می­فرماید: «لو اَنّ العباد حین جهلوا وقفوا، لم یَکفُروا و لم یَضلّوا»؛ اگر افراد هنگام برخورد با مسائلی که نمی­دانند، درنگ می­کردند وعجولانه تصمیم نمی­گرفتند، کفر نمی­ورزید و گمراه نمی­شدند. ‌بنابرین‏ یکی از علل روان شناختی دین­گریزی در همه ­انسان­ها، به ویژه جوانان، ضعف معرفتی و عدم دست­یابی به ­هویّت دینی است.
۲٫ برداشت­های غلط از دین یا سطحی نگری

علاوه بر اینکه جهل و ضعف معرفتی موجب دین­گریزی می شود، برداشت های غلط و ناصواب از معارف دینی نیز در دین­گریزی جوانان مؤثرند. بسیاری از اوقات دین مساوی با «معنویت» در نظر گرفته می­ شود و دین را در حد یک نیاز معنوی کاهش می­ دهند و این گونه نتیجه می­ گیرند که نیاز به معنویت فقط در مواقع سختی­ها و بحران­های شدید مفید است و در سایر مواقع، نیازی به دین نیست و برای دین نقشی در زندگی روزمرّه خود قایل نیستند. قرآن ‌به این مطلب اشاره می­ کند و می­فرماید: (هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّی إِذَا کُنتُمْ فِی الْفُلْکِ وَجَرَیْنَ بِهِم بِرِیحٍ طَیِّبَهٍ وَفَرِحُواْ بِهَا جَاءتْهَا رِیحٌ عَاصِفٌ وَجَاءهُمُ الْمَوْجُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِیطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنجَیْتَنَا مِنْ هَذِهِ لَنَکُونَنِّ مِنَ الشَّاکِرِینَ فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ یَبْغُونَ فِی الأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَی أَنفُسِکُم مَّتَاعَ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا… .) (یونس: ۲۲و۲۳) این دیدگاه ساده انگارانه و کاهش­گرایانه نسبت به معارف دینی به تدریج، موجب حذف دین از زندگی انسان می­ شود و جوانان، که در حال جست­وجوی فلسفه زندگی­اند، وقتی احساس کنند دین در معنادهی به زندگی آن ها تأثیری ندارد به تدریج، آن را کنار می­گذارند و حتی ممکن است دین را امری دست و پاگیر در مسیر زندگی تلقّی کند و حالت گریز نسبت به آن پیدا کنند.