1. 1. اعمال نرخ واحد ضرورت طبقه بندی دقیق و جامع کالا‌ها را منتفی می‌سازد.

1. 1. 1. درصورت اجرای مالیات بر ارزش افزوده با نرخ واحد انگیزه فرار مالیاتی و اقدام به تقلب کاهش می‌یابد. برای مثال هنگامی که نرخ‌های متعدد بر حسب شرایط خاص مناطق وضع می‌شود، تنظیم و صدور فاکتورهای غیرواقعی به نام مناطق مشمول نرخ پایین تر رواج می‌یابد. به علاوه آنکه تبعیض نرخ‌ها موجب اعتراض مؤدیان مناطق با نرخ‌های بالاتر می‌گردد.

   

1. 1. اعمال نرخ واحد موجب تغییر قیمت‌های نسبی نمی‌شود و از اینرو ویژگی خنثی بودن مالیات بر ارزش افزوده را خدشه دار نمی‌کند (موسوی جهرمی‌و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۱).

1. 1. عدم ایجاد تبعیض بین بخش‌های اقتصادی، کالا‌ها و خدمات مختلف

1. 1. جلوگیری از حرکت منابع به بخش‌هایی که نرخ مالیات کمتری دارند و در نتیجه تخصیص بهینه منابع

1. 1. عدم ایجاد محدودیت برای انتخاب مصرف کننده و تولیدکننده

1. حداقل نمودن آثار سوء اقتصادی (نوری بینا، ۱۳۸۹).

البته نمی‌توان نادیده گرفت که اعمال یک نرخ واحد عمومی ‌بر کلیه کالا‌ها اعم از ضروری و غیرضروری و نیز یک نرخ واحد بر عوامل مختلف تولید، از نظر اهداف توزیع درآمد و نیز به لحاظ اجرای عدالت مطلوب نیست. زیرا افراد جامعه درآمدهای متفاوت دارند و همچنین عوامل تولید از نظر فراوانی و بازدهی در شرایط متفاوت قرار دارند، ‌بنابرین‏ اعمال نرخ واحد سبب افزایش خاصیت تنازلی بودن مالیات بر ارزش افزوده می‌شود (موسوی جهرمی ‌و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۱).

• • معایب نرخ‌های متعدد:

1. 1. مشکلات اجرایی متعددی ایجاد می‌کند و وقت بیشتری صرف بحث با قانون گذاران می‌شود

1. 1. مشکلات کنترل و حسابرسی

1. 1. فراهم بودن زمینه تقلب و فرار مالیاتی

1. 1. لزوم طبقه بندی دقیق و جامع کالاها

1. 1. باعث محدودیت انتخاب مصرف کننده و تولیدکننده می‌شود.

1. 1. ممکن است بازرگانان قیمت کالاهای با مالیات کم را افزایش دهند تا جبرانی برای کالاهای با مالیات بالاتر شود، تا با قیمت پایین تر عرضه شوند.

   

1. 1. راه غیرمؤثری برای حمایت از فقرا بوده و باعث بهره مندی ثروتمندان می‌شود.

1. 1. صاحبان کالاهای با قیمت‌های کنترل شده باید مالیات را به طور کامل بپردازند.

1. 1. نرخ‌های متعدد سبب افزایش هزینه های اداری می‌شود.

1. 1. رفاه از بین می‌رود.

1. 1. قدرت یکنواختی مالیات بر ارزش افزوده نادیده گرفته می‌شود (احمدی، ۱۳۸۶).

      • مضرات نرخ صفر:

1. 1. با گسترش استفاده از این نرخ برای برخی کالا‌ها و خدمات پایه ی مالیاتی تضعبف می‌شود، لذا برای بقیه کالا‌ها و خدمات باید نرخ مالیاتی بالاتری اعمال نمود تا بتوان درآمد مشابه با زمان قبل از اعمال نرخ گذاری صفر به دست آید.

1. 1. سیستم استرداد مالیات پرداخت بر نهاده‌های تولید توسط دولت مستلزم هزینه های اجرایی بالایی است.

1. 1. هیچگونه افزایش درآمدی را به بار نیاورده و از لحاظ اجرایی نیز بی فایده، پرهزینه و نامطلوب است.

1. همیشه اهداف توزیعی را متحقق نمی‌کند زیرا ممکن است در برخی موارد خانواده های پردرآمد بیشتر از خانواده های کم درآمد از کارایی مشمول نرخ صفر استفاده کنند (مرتاضی، ۱۳۸۶).

در نظام مالیاتی کشورهایی که مالیات بر ارزش افزوده اعمال می‌گردد، برخی از آنان سیستم چند نرخی و برخی دیگر از سیستم تک نرخی با توجه به شرایط خاص اقتصادی و اهداف مورد نظر، استفاده می‌کنند. در اغلب کشور‌ها ساختار نرخ گذاری دوگانه اعمال می‌شود. این ساختار شامل یک نرخ عمومی ‌برای کالا‌ها و خدمات و یک نرخ پایین تر از آن بر مواد غذایی، دارو، سوخت منازل، کتابها، مجلات و حمل و نقل عمومی‌است. همچنین حدود نرخ مالیات بر ارزش افزوده بر مبنای میزان نیاز مالی دولت ‌به این مالیات، اقلام معاف از پرداخت این نوع مالیات، سطح اقشار کم درآمد و شرایط عمومی‌کشور تعیین می‌شود (موسوی جهرمی ‌و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۲).

جدول (۲-۴) به بررسی تعداد کشورهای تک نرخی و چند نرخی تا اوریل ۲۰۰۱ می پردازد. این جدول نشان می‌دهد که قبل از ۱۹۹۰ از ۴۸ کشوری که مالیات بر ارزش افزوده را اجرا کرده‌اند، ۷۵ درصد سیستم چند نرخی داشته اند. اما در طول زمان و با افزایش تجربه ی اجرای مالیات بر ارزش افزوده این نسبت کاهش یافته و تعداد کمتری از کشورها به سیستم چندنرخی توجه نموده اند. ۸۴ درصد از کشورهایی که بعد از ۱۹۹۵ مالیات بر ارزش افزوده را معرفی کرده‌اند، سیستم تک نرخی دارند.

جدول ۲-۴- بررسی تعداد کشورهای تک نرخی و چند نرخی در طی زمان

دوره زمانی

تعداد کل کشورها

کشورهای تک نرخی

کشورهای چند نرخی

تعداد

درصد

تعداد

درصد

قبل از ۱۹۹۰

۴۸

۱۲

۲۵

۳۶

۷۵

۱۹۹۲-۱۹۹۰

۴۶

۳۱

۶۷

۱۵

۳۳

۲۰۰۱-۱۹۹۵

۳۱

۴۵

۸۴

۵

۱۶

جمع کل

۱۲۵

۶۸

۵۵

۵۶

۴۵

مأخذ: IMF Staff Calculations

۲-۳-۹- سیستم استرداد مالیات بر ارزش افزوده