۲-۶ انواع خدمات بانکی
بانک ها به مشتریان خود خدماتی را عرضه می‌کنند که این خدمات می‌تواند بر بخش اقتصاد کلان تاثیر گذار باشد. بانک ها خدماتی اعم از سپرده های ریالی و ارزی، تسهیلات (شامل مشارکت مدنی، مضاربه، جعاله، ضمانت نامه ها، تسهیلات ساختمانی و مسکن و تسهیلات گردشگری و غیره) و خدمات ارزی شامل خرید و فروش ارز را ارائه می‌دهند. در ادامه این نوع خدمات را تشریح می شود.
۲-۶-۱ سپرده های بانکی
منظور از سپرده بانکی، سپرده نقدی است که نزد بانک‌ها ودیعه می گذارند و بانک ها نیز متعهد می شوند که هنگام درخواست مشتری یا بر اساس شروط معیّنی معادل آن را برگردانند. بانک و بانکداری در زمینه سپرده ها نقش اصلی را ایفا می‌کند. سپرده از مفاهیم مهم در بانکداری است و به مجموع اسکناس و مسکوک که افراد به بانک می سپارند، گفته می شود .این سپرده ها در نزد بانک‌ها هیچگاه صورت اسکناس ندارد. هر چند که سپرده مهمترین پول در سیستم بانکی است ولی از دیدگاه یک بانک سپرده مشتریان او به هیچ وجه پول محسوب نمیشود (تقوی، ۱۳۸۳).هنگامی که بانک‌ها در قرض دادن منابع مالی خود تحت نظارت و کنترل باشند، تمایل چندانی به جذب سپرده بیشتر ندارند. (بروکس؛ جیروند، ۱۳۸۵). سپرده ای که دارایی مشتریان بانک محسوب می شود نمیتواند در همان زمان بخشی از دارایی بانک نیز محسوب گردد، این سپرده دارایی شخص و بدهی بانک محسوب می شود. ولی وامی که بانک به اشخاص می پردازد بدهی اشخاص و دارایی بانک محسوب می شود. اگر بانک این وام را با چک به شخص پرداخت نماید او می‌تواند به دو صورت عمل نماید:
-
- چک دریافتی را به حساب خود در همان بانک یا بانک دیگری واریز نماید.
- چک را نقد نموده و مقداری اسکناس و مسکوک از بانک خارج و وارد جریان نماید .
اگر مبلغ وام به وسیله چک از حساب وام گیرنده به حساب شخص دیگری در همان بانک واریز شود، تغییری در وضع کلی سپرده های بانک اتفاق نمی افتد، از نظر بانک حساب سپرده یک مشتری کاهش و در همان لحظه حساب سپرده مشتری دیگر افزایش می‌یابد. اگر مبلغ وام به وسیله چک از بانک خارج شود و به بانک دیگری واریز شود در سیستم بانکی ، ذخیره وام‌دهنده کاهش و بانک گیرنده افزایش می‌یابد (پژوهان، ۱۳۸۱).
بانک‌ها سه نوع سپرده نزد خود نگهداری می‌کنند:
- سپرده دیداری (جاری)؛ سپرده دیداری یا جاری به سپرده ای گفته می شود که بانک متعهد می شود به محض تقاضای صاحب آن، وجه سپرده شده را مسترد دارد. ویژگی عمده سپرده دیداری این است که نیاز به مراجعه مستقیم صاحب سپرده نیست بلکه وی می‌تواند به وسیله حواله (چک) وجه مورد نظر را به دیگری منتقل کند و به همین جهت این نوع سپرده از اقلام حجم پول جامعه به حساب می‌آید (موسویان، ۱۳۸۱).
چک نسبت به اسکناس وسیله مبادله مطمئن‌تری است زیرا اسکناس باید با تمام حجم خود مورد حمل و نقل قرار گیرد در حالی که چک از این مسئله فارغ است (دیولیو ، ۱۳۷۴، ترجمه: مولایی). سپرده های دیداری معمولاً جنبه موقتی داشته و غالباً برای تسهیل در مبادلات بازرگانی داخلی یا خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانک‌ها به این نوع سپرده بهره ای پرداخت نمی کنند، لذا جز ارزان ترین منابع مالی به حساب می‌آیند. به این جهت بانک‌ها با ارائه خدمات حساب جاری (به صورت مجانی) و گسترش شعب بانکی، سعی در جذب هر چه بیشتر این نوع سپرده ها دارند.
-
- سپرده غیردیداری(پس انداز)؛ سپرده پس انداز به سپرده ای گفته می شود که بر اساس توافق بین بانک ومشتری در اختیار بانک قرار گرفته و عندالمطالبه به وی برگردانده می شود. این سپرده ها قابلیت نقل و انتقال به شخص ثالث را نداشته و استفاده از آن فقط به وسیله صاحب سپرده امکان پذیر است و به همین جهت نسبت به سپرده دیداری از درجه نقدینگی پائین تری برخوردارند و جز حجم پول به حساب نمی آیند. این نوع سپرده ها عموماً از طرف اشخاص حقیقی و خانواده ها ، به طور موقت و با هدف نگهداری پول برای هزینه های احتیاطی یا خرید کالای بادوام تشکیل می‌گردند. بانک‌ها برای تشویق مردم به این نوع حساب‌ها بهره می پردازند. هر چند نرخ آن نسبت به نرخ بهره حسابهای مدت دار و نرخ بهره وام و اعتبارات بسیار اندک است.
- سپرده مدت دار؛ سپرده ثابت یا مدت دار وجوهی است که اشخاص یا مؤسسات حقوقی با انگیزه کسب درآمد به بانک می پردازند و در حقیقت این سپرده گذاری، قراردادی است بین بانک و مشتری که بر اساس آن مشتری مبلغ معینی وجه نقد را برای مدت زمان معین به بانک می سپارند و بانک متعهد می شود در سررسید معین، اصل و بهره سپرده را به مشتری مسترد دارد. بهره این نوع سپرده نسبت به سپرده پسانداز بیشتر است، لیکن مشتری زمانی آن را دریافت می‌کند که تا مهلت مقرر سپرده اش را در بانک نگه داری نماید. سپرده ثابت در مقایسه با سپرده های دیداری و پس انداز، هزینه بالایی را برای بانک‌ها در بردارند؛ لیکن به جهت باثبات بودن آن ها، بانک‌ها می‌توانند بعد از کسر ذخیره قانونی و با برنامه ریزی، آن ها را به صورت وام و اعتبار در اختیار متقاضیان قرار داده و بهره دریافت کنند. بر خلاف سپرده های پس انداز و دیداری که چنین ثباتی نداشته و بانک‌ها در حد محدودی می‌توانند از آن ها استفاده کنند. سپرده های مدت دار خود به سپرده های کوتاه مدت (یک ساله)، میان مدت (دو یا سه ساله) و بلندمدت (پنج ساله) تقسیم می‌شوند و نرخ بهره آن ها متفاوت است. البته هرچند مدت بیشتر باشد، نرخ بهره سالانه بیشتری به آن تعلق می‌گیرد. یکی از شاخص‌های مهم کارایی در بانک‌های تجاری، نرخ بهره پرداختی به سپرده پس انداز و مدت دار می‌باشد. دومین معیار برای ارزیابی کارایی بانک‌ها، رشد سپرده های بانکی است. فعال بودن بانک‌ها در جذب هرچه بیشتر پس اندازهای کوچک و بزرگ، کوتاه مدت وبلند مدت مردم نقش مهمی در توسعه اقتصادی جوامع دارد و انتظار می رود که یک نظام بانکی به طور پیوسته با رشد مثبت و قابل توجه سپرده ها مواجه باشد. علاوه بر نرخ سود سپرده ها که نقش اصلی در استقبال مردم از سپرده گذاری دارد، عوامل دیگری همچون تطابق عملیات بانکی با ارزش‌ها و اعتقادات پذیرفته شده مردم، اعتماد و اطمینان به عملکرد بانک‌ها، سرعت عمل بانک‌ها در ماموریتهای محوله و برخورد شایسته با مشتریان تاثیر زیادی در جذب سپرده مشتریان دارد (موسویان، ۱۳۸۱).
۲-۶-۲ تسهیلات بانکی
اعطای تسهیلات اگر مهمترین وظیفه بانک‌ها در نظر گرفته نشود اما بخشی از با اهمیت ترین فعالیت‌های بانک ها به شمار می‌آید. در این راستا خدمات مختلفی در این عرصه از سوی بانک‌های کشور ارائه می شود که در ادامه برخی از مهمترین تسهیلات ارائه شده از سوی بانک‌های کشور عبارت اند از:
قرض الحسنه
قرض الحسنه قراردادی است که بموجب آن بانک ( به عنوان قرض دهنده) مبلغ معینی را طبق ضوابط مقرر در این دستورالعمل به اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی ( به عنوان قرض گیرنده ) به قرض واگذار می کند.
در نظام بانکداری کشور اعطای قرض الحسنه به این نهادها مجاز می‌باشد:
-
- شرکت‌های تعاونی به منظور ایجاد کار
-
- کارگاه ها و واحدهای تولیدی متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور کمک به افزایش تولید
