به دنبال این موضوع، در سال ۱۹۷۸، بورس نیویورک تشکیل کمیته حسابرسی را برای کلیه شرکت‌های سهامی عام پذیرفته شده در این بورس الزامی کرد. به تبعیت از این خط مشی بورس نیویورک، بورس آمریکا نیز تشکیل کمیته حسابرسی را برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس آمریکا توصیه کرد اما الزامی نساخت(باقرزاده، ۱۳۷۹). طبق آخرین تحقیقات، در بیش از ۹۰ درصد شرکت‌های بزرگ سهامی عام آمریکا کمیته حسابرسی تشکیل شده است.
کمیسیون بورس اوراق بهادار از سال ۲۰۰۳ میلادی شرکت‌ها را موظف کرده تا در ترکیب کمیته حسابسی خود دست کم یک نفر را با تخصص مالی یا حسابداری به کار بگیرند و در صورت نبود عضوی با این ویژگی، موضوع را در یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی افشا کنند(تختائی، ۱۳۹۰).
در ایران سال‌هاست که سازمان بورس اوراق بهادار پیگیر استقرار و پیاده‌سازی نظام راهبری شرکتی، به ویژه حسابرسی داخلی و کمیته حسابرسی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران است. سازمان مذبور پس از سال‌ها تلاش در این زمینه، از جمله حمایت از پژوهش‌ها، ترجمه و تدوین کتاب‌ها، مقاله و دستورالعمل‌های لازم این موضوع را که از ابتدای دهه ۸۰ شروع شد و پس از اختلاس ۳۰۰۰ میلیاردی، به طور جدی‌تری پیگیری کرده‌است.
پس از تصویب دستورالعمل کنترل‌های داخلی که در ابتدای آن چنین آمده است: … در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران، پیشگیری از وقوع تخلفات و نیز ساماندهی و توسعه بازار شفاف و منصفانه… این دستورالعمل از تاریخ ۱۶/۲/۱۳۹۱ در ۱۸ ماده و ۲ تبصره به تصویب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید و رعایت مفاد این دستورالعمل از تاریخ ابلاغ آن(۲۶/۲/۱۳۹۱) برای ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران الزامی است. طبق ماده ۱۰ دستورالعمل مذکور مدیران ارشد موظف به تشکیل کمیته حسابرسی(زیر نظر هیئت مدیره و مطابق با ضوابط سازمان بورس) و واحد حسابرسی داخلی شده‌اند و در اجرای ماده ۱۰ دستورالعمل یاد شده، نمونه منشور کمیته حسابرسی در سال ۱۳۹۱ شامل ۱۴ ماده و ۲ تبصره به تصویب رسیده که از تاریخ تصویب لازم الاجراست.
۲-۴- ضرورت ایجاد کمیته حسابرسی
افزایش موارد استفاده و شمار استفاده کنندگان اطلاعات مالی بنگاه‌های اقتصادی، به دنبال و در تداوم افزایش شمار شرکت‌های سهامی و توسعه و رونق بازارهای سرمایه و پول، موجب استفاده از خدمات افرادی شد تا با رسیدگی به مدارک، اسناد و حساب‌های یک بنگاه اقتصادی، هر گونه تقلب و سوء استفاده را کشف کرده و نسبت به صورت‌های مالی تهیه شده توسط مؤسسه، بی‌طرفانه اظهارنظر کنند. از سوی دیگر، با توجه به اختیارات مدیریت، نیاز به افرادی احساس می‌شد تا قابلیت اعتماد روند گزارشگری مالی را نظارت کنند. بدین ترتیب، کمیته حسابرسی، متشکل از اعضای غیرموظف هیات مدیره ایجاد شدند و توانستند نقش بسیار مهمی در نظارت بر مسئولیت گزارشگری مالی مدیریت و حسابرسی مستقل صورت‌های مالی بر عهده گیرند. (کارسلو و نیل[۶]، ۲۰۰۰).
لیونیگستون[۷](۲۰۰۵) معتقد است کمیته حسابرسی، عملیات حسابرسی را انجام نمی‌دهد بلکه با تمرکز بر روی مسئولیت‌ها و منابع مورد نیاز حسابرسی، انجام فرایند حسابرسی را تسهیل می‌کند. همچنین، نقش کمیته حسابرسی در مدیریت ریسک نیز، بسیار بااهمیت است. ارزیابی ریسک، اغلب توسط یک کمیته حسابرسی مؤثر با تمرکز بر روی اهداف، فعالیت‌ها و چارچوب کاری سازمان انجام می‌شود.
مسئولیت‌های کمیته حسابرسی، شامل افزایش کیفیت سیاست‌های حسابداری، کنترل‌های داخلی و استقلال و اثربخشی نقش حسابرسان مستقل و کاهش تقلب و ریسک مالی و در نهایت افزایش کیفیت و به موقع بودن افشاهای مالی و سایر اطلاعات مهمی است که بازار سرمایه و سهام‌داران نیاز دارند. (شمشیر محمد و سوری[۸]، ۲۰۰۱).
ویندارم و سونگ[۹](۲۰۰۴) معتقدند وجود کمیته حسابرسی به ایجاد ارتباط مناسب بین هیات مدیره‌ی شرکت و حسابرسان مستقل و حسابرسان داخلی کمک می‌کند. این کمیته، می‌تواند بر مدیریت ارشد شرکت نظارت کرده و به عنوان عامل بازدارنده در ممانعت از نقض کنترل‌های داخلی توسط مدیریت، نقش مؤثری ایفا نماید.
کمیته حسابرسی به عنوان یک ابزار نظارتی، نقش با اهمیتی را در شرکت ایفا می‌کند. با توجه به این که سهام‌داران قادر به نظارت مداوم بر مدیریت نیستند، لذا این مسئولیت را هیات مدیره‌ی شرکت، از طریق تفویض مسئولیت نظارت بر فرایند گزارشگری مالی به کمیته حسابرسی، بر عهده می‌گیرد. (دیزورت و همکاران[۱۰]، ۲۰۰۲).
در ۲۸ سپتامبر ۱۹۹۸، کمیسیون بورس و اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار نیویورک و انجمن ملی معامله‌کنندگان اوراق بهادار، ایجاد کمیته بلوریبون را برای بهبود اثربخشی کمیته حسابرسی شرکت‌ها اعلام کردند. این کمیته در سال ۱۹۹۹، در گزارش خود ده پیشنهاد ارائه کرد. پیشنهادهای کمیته بلوریبون را می‌توان در سه گروه طبقه‌بندی کرد. گروه اول، شامل پیشنهادهای اول و دوم، بر روی استقلال کمیته حسابرسی متمرکز شده است. گروه دوم، شامل پیشنهادهای سوم تا پنجم، بر بهبود تاثیر کمیته حسابرسی تأکید می‌کند و گروه سوم، شامل پیشنهادهای ششم تا دهم، قصد بهبود روابط میان کمیته حسابرسی، حسابرسان مستقل و مدیریت سازمان(شامل مدیر حسابرسی داخلی) را دارد. (لاتیل و بوشونگ[۱۱]، ۲۰۰۰)
کمیته‌های حسابرسی، از طریق نظارت بر روند گزارشگری مالی، شامل سیستم کنترل داخلی و استفاده از اصول پذیرفته شده حسابداری و نیز نظارت بر عملکرد حسابرسی مستقل و حسابرسی داخلی، موجب می‌شوند که اشتباهات عمدی و سهوی در اندازه‌گیری‌های حسابدرای و افشای موارد بااهمیت مالی و نیز کلاهبرداری و اعمال غیرقانونی مدیریت، کاهش یابد. (دیزورت و همکاران، ۲۰۰۳).
۲-۵- مسئولیت کمیته حسابرسی
۱) کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک، به شرح زیر است:
-
- نظارت بر اثربخشی سیستم‌های کنترل داخلی شرکت شامل کنترل فناوری اطلاعات و حفظ امنیت آن ها،
-
- کسب اطمینان معقول از کفایت دامنه بررسی حسابرسان داخلی از نظام کنترل‌های داخلی شرکت،
-
- کسب اطمینان معقول از اثربخشی فرایند مدیریت ریسک مشتمل بر شناسایی، اندازه‌گیری، تجزیه و تحلیل، ارزیابی، مدیریت و نظارت بر سیستم مدیریت ریسک،
-
- بررسی ارزیابی حسابرس داخلی از کنترل‌های داخلی و اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به کنترل‌های داخلی،
-
- پیگیری اجرای توصیه ها و رفع نقاط ضعف کنترل‌های داخلی که توسط حسابرسان داخلی و یا مستقل به کمیته گزارش می‌شود، و
- ارائه گزارش کنترل‌های داخلی به هیئت‌مدیره شامل ارزیابی و اظهارنظر نسبت به کنترل‌های داخلی شرکت‌های فرعی.
۲)گزارشگری مالی
