۳-۵-داوری

داوری آخرین راه حل الزامی ‌و قطعی اختلافات نفتی است که در صورت عدم رسیدن به توافق وحل وفصل واختلاف از طریق سایر روش های مذکور ،طرفین بدان متوسل می‌شوند.

داوری هایی که به رفع اختلافات بین اشخاص خصوصی ودولت ها می‌ انجامد ‌و ناشی از قراردادهای نیمه بین‌المللی است . از اواخر قرن نوزدهم ‌و اوایل قرن بیستم وباتوسعه وگسترش شرکت های بزرگ ونفوذ آن ها در صنایع مادر کشورهای جهان سوم آغز شد . اولین باردرسال ۱۸۶۴ یک داوری نیمه بین‌المللی بین دولت مصر و شرکت کانال سوئز که یک شرکت انگلیسی بود واقع شد ، که به ‌عنوان داوری بین یک دولت ویک شخص خصوصی خارجی ، درتاریخ قضایی ثبت شده است ‌در اختلاف بین شرکت کانال سوئز ودولت مصر داور مشترک طرفین ناپلئون شوم پادشاه فرانسه بود وموضوع اختلاف مربوط به قرارداد ۱۸۵۶ مربوط به حفر کانال سوئز که از طرف دولت مصر به کمپانی کانال اعطاء شده بود از تاریخ داوری بین مصر وشرکت کانال سوئز تا زمان حاضر این نوع داوری رو به تکامل رفته ولی توسعه فوق العاده آن در قرن بیستم وپس ‌از جنگ جهانی دوم است ،چراکه در قرن بستم سرمایه گذاری خصوصی خارجی ‌و قراردادهای توسعه اقتصادی ‌و استخراج وصدور منابع زیرزمینی وتوسعه تجارت وبازرگانی بین‌المللی وصدها رشته اقتصادی دیگر پیدا شده وبه طرف کمال پیش رفته است .

از طرفی با وجود احتیاج شدید کشورهای توسعه یافته به سرمایه های خارجی ، دارندگان سرمایه وموسسات واشخاص خصوصی خارجی به سادگی وبدون تامین قضایی کافی حاضر نیستند سرمایه ومهارت خودرا به خطر اندازند وبه حق ویا نا حق مدعی هستند که به دستگاه های قضایی کشورهای درحال رشد اعتماد ندارند واعتقاد دارند به وسیله داوری می‌توانند حقوق خود را حفظ نمایند وبه همین جهت کوشش می‌کنند که در هر قرارداد شرطی به عنوان داوری برای موارد اختلاف که ممکن است به وجود آید ، پیش‌بینی نمایند وبه همین دلیل است که شرط داوری در قراردادهای نفتی یکی ازشرایط اصلی وعمومی این قراردادها را تشکیل می‌دهد و اکنون نه تنها شرط داوری ‌در همه قراردادهای نیمه بین‌المللی از جمله قراردادهای نفتی ذکر می شود ،بلکه سازمان‌های مختلف داوری هم برای رسیدگی ‌به این نوع اختلافات درسطح ملی ومنطقه ای وبین المللی تشکیل شده است . ^[۷۹] علی الاصول در قراردادهای نفتی اختلافاتی که جنبه حقوقی داشته باشند ،باید به داوری ارجاع گردند وبه اختلافات غیرحقوقی مثل مسایل فنی ‌و حسابداری از راه های توافق،سازش وکارشناسی که قبلا ذکر شده فیصله داده می‌شوند . ‌در کنوانسیون حل اختلافات سرمایه گذاری بین دولت ها واتباع دول دیگر ^[۸۰]مصوب ۱۹۶۵ نیز این موضوع پیش‌بینی شده است اختلافاتی هم که تا کنون ‌در مورد قراردادهای نفتی خاورمیانه به داوری ارجاع شده اند جنبه حقوقی داشته اند به ‌عنوان مثال اختلافات شیوخ قطر وابوظبی با کمپانی های نفتی مربوط،راجع به مفهوم شرایط قراردادواینکه ناحیه امتیاز شامل آب های ساحلی ‌و فلات قاره می‌گردد یانه ،بوده است .همچنین اختلاف شرکت ملی نفت ایران وشرکت نفت سافایر در خصوص ادعای خسارت سافایر از شرکت ملی بخاطرفسخ قرارداد به وسیله شرکت ملی نفت ایران بود ه است البته پیروی از اصل یاد شده الزامی نیست ،یعنی طرفین،می‌توانند توافق کنند که اختلافات غیر حقوقی آن ها هم از اراه داوری رسیدگی وحل شوند دراکثر قراردادهای نفتی ایران ، بطورکلی ، برای حل وفصل اختلافات فنی ‌و حسابداری طریق کارشناسی پیش‌بینی شده است و داوری ظاهر فقط برای رسیدگی به اختلافات حقوقی موردنظر بوده است . ^[۸۱]منتهی ارجاع اختلافات فنی و حسابداری به کارشناسی جنبه الزامی ندارد وموکول به توافق طرفین است ودرصورت عدم توافق موضوع به داوری می رود .بدین ترتیب ملاحظه می شود که داوری راه حل نهایی ‌و قطعی اختلافات در قراردادهای نفتی ایران پیش‌بینی شده است ولی با وجود اهمیت وقاطعیت که طرفین برای داوری قایل شده اند ، عملا از این وسیله برای حل اختلافات بندرت استفاده شده است ومی شود . درطول بیش از یکصد سال تاریخ صنعت نفت ایران فقط یک بار اختلاف نفتی ایران با طرف قرارداد به داوری کشیده شد آنهم درخصوص قرارداد سافایر بود که طرف دوم به طور یک جانبه به داوری مراجعه کرد وحکم غیابی علیه شرکت ملی نفت ایران گرفت که بعدا خاتمه یافت . ^[۸۲]

دلایل این امر بسیار زیاد است ولی مسلماً هیچ یک از دلایل مذکورعدم وجود اختلافات بین طرفین نیست زیرا ‌در مورد اجرای قراردادهای نفتی وجوداختلاف دائمی است ولاینقطع ادامه دارد ولی حل وفصل آن ها بطرق دیگری انجام می شود که عمده ترین دلایل آن به شرح ذیل است :

1. 1. کشورهای طرف قراردادنفتی تصور می‌کنند که ارجاع اختلافات بین آن ها واشخاص خصوصی خارجی به داوری افرادخارجی ناسخ ومبطل ویامضعف حق حاکمیت ملی آن ها است .

1. 1. نظربه منافع مشترکی که درادامه کار ‌در قراردادهای نفتی است ،اختلافات حاصله بین طرفین این قراردادهای همیشه ازطریق مذاکرات دوستانه حل وفصل می شود ونشان روابط صمیمی ‌و همکاری بین آن ها آن است که اختلافات خود را به طریق دوستانه وبدون دخالت هیچ مقام دیگری حل وفصل نمایند.