آقای محمود صابر نیز در مقاله تحت عنوان «معیارها و تضمین های دادرسی عادلانه در مرحله تحقیقات مقدماتی» سعی نموده با بهره گرفتن از اسناد و الزامات بین‌المللی، ضمن معیارها و ضوابط دادرسی منصفانه ناظر به مرحله تحقیقات مقدماتی، وضعیت حقوقی کشورمان در این خصوص تبیین کرده و خلأها و نقص‌های موجود را نیز به همراه راهکارهای پیشنهادی بیان نمایند. ایشان بیان داشته اند که تحقیقات مقدماتی، حساس‌ترین مرحله از فرایند کیفری است؛ زیرا اولین مواجهه متهم با دستگاه عدالت کیفری در این مرحله انجام می‌شود و اساس پرونده کیفری در این مرحله شکل می‌گیرد. لذا توجه به اصول دادرسی عادلانه در این مرحله از اهمیت بسیاری برخوردار است.از جمله اینکه این مرحله باید تحت حاکمیت اصل برائت انجام شود، زیرا در این هنگام هنوز مجرمیت شخص محرز نشده است. ایشان در ادامه می فرمایند که در نظام عدالت کیفری ایران، برخی معیارها و ضوابط دادرسی عادلانه، نظیر فرض برائت دارای قدمتی طولانی هستند؛ اما برخی دیگر، نظیر لزوم اطلاع‌رسانی به متهم و خانواده وی، اعلام حق سکوت، اعلام حق داشتن وکیل و لزوم معقول بودن مهلت بازداشت چندان مورد توجه مقنن واقع نشده‌اند. از نواقص این پژوهش می توان به عدم بررسی تمامی حقوق متهم و همچنین عدم بررسی قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ اشاره کرد.
خانم انسیه عنایتی در پایان نامه ای تحت عنوان «ارزیابی امنیت قضایی متهم در رسیدگی های کیفری» سعی نموده است که به نقاط مثبت و منفی قانون آیین دادرسی کیفری ایران در خصوص امنیت قضایی متهم پرداخته و این قانون را در زمینه حفظ امنیت قضایی متهم با معیارهای بین‌المللی مورد بررسی قرار دهد. ایشان اصول و قواعدی که تضمین کننده حقوق متهم هستند را در دو قسمت سنتی و مدرن بررسی کرده‌اند. وی اصولی همچون اصل برائت و شخصی بودن مجازات ها و تساوی افراد در برابر قانون را از اصول سنتی و اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها و منع رسیدگی مجدد، اصل علنی بودن رسیدگی و محاکمات را از اصول مدرن نام برده است. و همچنین وی بررسی این قوانین در امنیت قضایی متهم در مرحله رسیدگی و تحقیقات مقدماتی را مورد بررسی قرار داده است و این طور نتیجه گیری کرده‌است که امکان استفاده از اقتدار قانونی و قضایی برای دفع و رفع تهاجم فردی و اجتماعی در جهت اصلاح آن، شکل دهنده امنیت قضایی است. از نواقص این پایان نامه جامع و کامل نبودن آن و همچنین عدم بررسی قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ می‌باشد.
۱-۱-۶٫ اهداف پژوهش
-
- پربار نمودن ادبیات تحقیق در خصوص موضوع مطروحه برای به کارگیری محققان و دانشگاهیان
-
- تبیین حقوق متهم در فرایند دادرسی کیفری بر اساس اسناد بین‌المللی
-
- تبیین حقوق متهم در نظام حقوقی ایران
-
- آشکار نمودن کاستی ها و نواقص قوانین داخلی در خصوص حقوق متهم
- ارائه راهکارها و راهبردها در خصوص هرچه عادلانه تر نمودن فرایند دادرسی کیفری در باب رعایت حقوق متهم
۱-۱-۷٫ جنبه نوآوری و جدید بودن
در مورد مسئله پیش رو سابقا پژوهش هایی صورت گرفته است، که قوانین ایران را بر اساس اسناد بین‌المللی مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند؛ ولی به دلیل اینکه قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ اخیراً به مرحله اجرایی رسیده است، تا به حال پژوهشی که به این تحلیل این قانون در رعایت حقوق متهم در فرایند دادرسی کیفری بپردازد، صورت نگرفته است.
۱-۱-۸٫ ساختار پایان نامه
این پایان نامه حقوق متهم در فرایند دادرسی را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد، که در پنج فصل مورد بررسی قرار خواهیم داد. در فصل نخست به کلیات طرح تحقیق و تعاریف مفهومی واژگان اصلی پرداخته و سپس در فصل دوم اصول کلی همانند اصل برائت، اصل قانونی بودن دادرسی و جرایم و مجازات ها و… که حقوق متهم را مورد حمایت همه جانبه قرار می‌دهند، خواهیم پرداخت. در فصل سوم حقوق متهم در مرحله تحقیق را مورد بررسی قرار داده و در ادامه در فصل چهارم به مرحله رسیدگی در دادگاه خواهیم پرداخت. در انتها در فصل پنجم، به بحث و نتیجه گیری از پژوهش پرداخته و سپس پیشنهادات خود را ارائه خواهیم داد.
۱-۲٫ مفهوم شناسی
۱-۲-۱٫ حق
در این بخش، نخست معنای لغوی «حق» و ریشه آن را بررسی کرده و سپس به معنای اصطلاحی آن در قرآن و متون فقهی و علم حقوق خواهیم پرداخت.
۱-۲-۱-۱٫ معنای لغوی حق
ریشه «حق» و برخی مشتقات آن، در زبان عرب پیش از اسلام متداول بوده و دست کم در معانی اصلی واقعیت و راستی و بهره یا نصیب در اشعار و مَثَل‌ها به کار رفته است. همچنین، دو واژه حاکی از نام خدا، به صورت حق و حقت، در کتیبه های جنوب عربستان یافته شده است. در برخی دیگر از زبان های سامی باستانی، مانند عبری، کنعانی، آرامی و سریانی، اصلِ «ح ق» به صورت‌ها و معانی گوناگون رایج بوده است(کالورلی، ۱۹۶۴: ج۱: ۶۰).
۱-۲-۱-۲٫ معنای اصطلاحی حق
بی تردید «حق» یکی از مهمترین اجزای مقوم «اخلاق»، «حقوق» و «سیاست» در دنیای مدرن است. در این بخش به معنای اصطلاحی حق می پردازیم.
۱-۲-۱-۲-۱٫ در قرآن
واژه «حَق» و مشتقات آن در قرآن ۲۸۷ بار در حوزه های معنایی گوناگون، به کار رفته است(عبدالباقی، ۱۳۸۲ش: ذیل واژه حق). مهم ترین زمینه معنایی واژه «حَق» در قرآن، مربوط به مفاهیم وجود و هستی است. مطابق آیات قرآن، مصداق کامل و منشأ اصلی حق، خداوند است. علاوه بر این، «الحق» یکی از «اسماء الحسنی» است(همان).
۱-۲-۱-۲-۲٫ دیدگاه فقهی
فقهای پیشین امامیه، به رغم طرح مسائلی درباره حق، به تعریف دقیق آن نپرداخته‌اند. در این میان، شهید اول که در بیان مفاهیم کلی فقه سابقه‌ای گسترده‌تر دارد، تنها به ویژگی قابلیت اسقاط حق، به عنوان “حق العبد”برای شناسایی آن، تکیه کرده‌است(شهید اول، ج۲: ۴۳). شاید این فقها حق را نزد عرف حاکم در معاملات مفهومی روشن می‌دیده‌اند که نیازمند تعریف نیست. اما در میان متأخران از شیخ انصاری که اشاراتی به تعریف حق دارد، تا دوره معاصر، به این مهم پرداخته‌اند. شاید گستردگی و پیچیدگی بیشتر در قلمرو فقه و پی بردن به اهمیت بیشتر کارکرد حق و تفاوت آن با حکم، برای نظم بخشیدن هر چه بهتر مسائل فقهی، دست کم در حوزه معاملات، زمینه‌ساز پرداختن به تعریف دقیق حق بوده است.
۱-۲-۱-۲-۳٫ در علم حقوق
در علم حقوق ، از حق تعاریف متعددی شده که به نظر حقوق‌دانان(کاتوزیان، ۱۳۸۳: ج۱: ۲۶۴و۲۶۵) این تعدد تعاریف، ناشی از اختلاف‌نظر درباره مبنا و منشأ حق است. حقوق‌دانان حق را از جهات مختلف به اقسام گوناگون تقسیم کرده‌اند.پاره‌ای از این تقسیم‌بندی‌ها در فقه اسلامی کم‌سابقه یا بی‌سابقه است، مانند تقسیم به حق عینی و دَینی و نیز حق مطلق و نسبی(جعفری لنگرودی، ۱۳۷۶: ج۱: ۹۰).
