آموزش الکترونیکی نیز با توجه به توسعه فناوری های جدید الکترونیکی نسل بندی شده است. آنچنان که قبلاً ذکر شد، در تقسیم بندی برنارد و همکاران (۲۰۰۴) نیز با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات سه نسل برای آموزش از راه دور معرفی شد. آموزشهای متداول الکترونیکی به ویژه آنچه که موضوع پژوهش حاضر است، جزء نسل پنجم محسوب می شود که از امکانات چند رسانه ای و تعاملات آنلاین برای آموزش استفاده می کند.
اخیراًً نسل جدیدی برای آموزشهای الکترونیکی معرفی شده است. نسل جدید را که می‌توان به عنوان نسل ششم بر طبقه بندی برنارد و همکاران (۲۰۰۴) افزود، بیش از آنکه بر بعد فناورانه یادگیری الکترونیکی تأکید داشته باشد بر بعد اجتماعی شبکه ها تأکید دارد. آموزش الکترونیکی مبتنی بر وب ۲ نسل جدید و ششم آموزشهای الکترونیکی محسوب می شود. به زعم ایوانوا و اسمیراکوا[۴۳](۲۰۰۹) به قابلیت وب ۲ کمتر به عنوان یک ابزار قدرتمند برای اشتراک دانش، ایده ها و تجارب، توجه شده است و بیشتر به عنوان بستری برای سرگرمی مد نظر بوده است. با توجه به سرعت افزایش کاربران این شبکه های اجتماعی، نسل جدید آموزشهای الکترونیکی از قابلیت های وب ۲ برای آموزش بهره می گیرند. به اعتقاد ایوانو و اسمیراکو (۲۰۰۹) سامانههای مدیریت یادگیری نمی توانند نیازهای نسل جدید مخاطبان خود را برآورده سازند، زیرا یادگیرنده در این سامانهها منفعل بوده و در برابر محتوایِ ثابت قرار می‌گیرد؛ در حالی که افراد نسل حاضر دوست دارند با هم در ارتباط باشند و به طور فعال در محیطهای یادگیری شخصی شده با یکدیگر تعامل و همیاری داشته باشند؛ لذا از سال ۲۰۰۵ گروهی از فناوران آموزشی بر روی محیطهای یادگیری شخصی شده[۴۴] شروع به کار کرده اند که دیگر مانند سامانههای مدیریت متداول و مبتنی بر سرور[۴۵] نیستند. مهم‌ترین مشخصّه محیطهای یادگیری شخصی شده این است که یادگیرنده، مجموعه ابزارهایی در اختیار دارد که منطبق با نیازهایش بوده و از آن ها برای تعامل با سازمانها و نهادهای مختلف استفاده می‌کنند، این در حالی است که در سامانههای مدیریت یادگیری الکترونیکی مبتنی بر سرور این امکان فراهم نیست (ایوانوا و اسمیراکوا[۴۶]،۲۰۰۹).
۲-۳ نظریه ها و مدل های موفقیت و افت تحصیلی در یادگیری الکترونیکی
پیش از پرداختن به نظریه ها و مدلهای مطرح شده در زمینه موفقیت و افت تحصیلی دانشجو در آموزشهای الکترونیکی، درنگی بر معنا و مفهوم موفقیت و افت تحصیلی ضروری است. برای عدم موفقیت یا افت تحصیلی از مفاهیم مترادفی استفاده می شود که آشنایی با این مفاهیم ضروری است. برخی از این مفاهیمِ هم خانواده عبارتند از:
-
- کسانی که شروع نکرده اند[۴۷]: افرادی هستند که ثبت نام کرده‌اند اما تحصیل خود را آغاز نکرده اند.
-
- بازگشت به عقب[۴۸]: دانشجویانی که در مراحل اولیه، مشمول افت شده‌اند. مثلاً هفته های اول، دوم یا سوم.
-
- افت تحصیلی[۴۹]: دانشجویانی که تا مرحله امتحان پایان ترم میرسند اما در امتحانات شرکت نمیکنند.
- اخراجی‌ها[۵۰]: دانشجویانی که در گذراندن دروس پایانی خود موفق نبودهاند (فریتچ[۵۱]،۱۹۸۸).
البته باید توجه داشت، افت تحصیلی در بسیاری از پژوهشها مفهومی کلی بوده که انصراف، مشروطی، ریزش و اخراج را شامل می شود. نرخ ماندگاری[۵۲] مفهومی در مقابل افت تحصیلی است؛ به دانشجویانی اشاره دارد که در برابر شکست مقاومت نشان داده و تحصیلات خود را ادامه می دهند (دوهرتی[۵۳]،۲۰۰۶). نرخ ماندگاری زیاد به معنای افت تحصیلی کم است. برگ و هانگ (۲۰۰۴) در مدلی که برای ماندگاری دانشجو در یادگیری الکترونیکی ارائه کرده اند، ماندگاری، کاهش[۵۴] و تداوم[۵۵] را این‌گونه تعریف کرده اند:
ماندگاری: عبارت است از شرکت مداوم دانشجو در وقایع یادگیری تا انتهای آن که در آموزش عالی می تواند انتهای درس، دوره و یا برنامه، مؤسسه یا سیستم باشد.
کاهش: کاهش تعداد دانشجو از ابتدا تا انتهای دروس، برنامه، سازمان و یا سیستم تحت بررسی است.
تداوم: پیامد تصمیم دانشجو برای ادامه شرکت در وقایع یادگیری است (برگ و هانگ، ۲۰۰۴ صص ۲ و ۳).
موفقیت تحصیلی مفهوم متداول دیگری است که در مقابل افت تحصیلی به کار رفته است. کِرکا (۱۹۸۸) موفقیت را رسیدن به اهداف مشارکت تعریف می کند (کِرکا، ۱۹۸۸ به نقل از برگ و هانگ، ۲۰۰۴). در پژوهش شرادر، پَرِنت و بریتاپت[۵۶](۲۰۰۵)، دانشجویان موفق در مقابل افرادی بوده اند که دوره آنلاین را ترک کرده اند یا در مدت زمان معین به پایان نرساندهاند.
شاخص موفقیت در یادگیری الکترونیکی بر اساس انگیزه و هدف پژوهشگران، مختلف بوده است. منچاکا و بکِله[۵۷](۲۰۰۸) به پژوهشهای مختلفی اشاره می‌کنند که شاخص های متفاوتی برای سنجش موفقیت در محیطهای یادگیری الکترونیکی داشته اند؛ برخی از آن ها عبارتند از:
-
- رضایتمندی مشتری
-
- نرخ بالای ماندگاری و تکمیل درس
-
- استفاده و لذت بیشتر
-
- برداشت از سودمندی
-
- سطوح بالای یادگیری
-
- رضایت دانشجو
-
- رضایت استاد
-
- رشد تعداد ثبتنامی
-
- بازگشت سرمایه
-
- تعداد دروس
-
- پیشرفت تحصیلی
-
- تعاملات و مشارکت
