بند دوم- دادرسی فوری
در مواردی که نیازمند توجه فوری باشد با قواعد دادرسی فوری رسیدگی و اتخاذ تصمیم می‌شود. اگر چه یکی از ویژگی‌های دادرسی اختصاری فوری بودن امری است اما فوریت در دادرسی فوری از اهمیت و حساسیت بیشتری نسبت به دادرسی اختصاری برخوردار است. منظور از فوریت در دادرسی فوری مواردی است که اگر به سرعت راجع به آن اخذ تصمیم نشود، بعداً سبب ورود خسارت فراوانی خواهد شد که جبران ناپذیر خواهد بود و اگر رسیدگی به تأخیر بیافتد موضوع حق از بین می‌رود.[۲]
تفاوت دادرسی فوری با دادرسی عادی و اختصاری این است که نتیجه دادرسی فوری، صدور حکم قاطع در ماهیت دعوا نیست بلکه نتیجه آن دستور موقت است که نوعی از قرار[۳]می‌باشد؛[۴]به عبارت دیگر دادرسی فوری، دادرسی ماهوی نسبت به دعوی و خواسته آن نیست بلکه یک اقدام احتیاطی برای حفظ حقوق خواهان است. به همین دلیل است که ماده ۳۱۷ قانون آئین دادرسی مدنی مقرر می‌دارد که دستور موقت به هیچ وجه تأثیری در اصل دعوا ندارد.[۵]
اموری که باید دادرسی فوری نسبت به آن ها صورت بگیرد:
أ. اموری که محتاج تعیین تکلیف فوری است؛ ماده ۳۱۵ قانون آئین دادرسی مدنی تشخیص فوری بودن موضوع درخواست را به عهده دادگاه محول نموده است. در اموری که محتاج به تعیین تکلیف فوری است، فوری بودن یک امر ماهوی است و ممکن است حتی چند ساعت تأخیر باعث ورود ضرر گردد.[۶]
ب. اشکالاتی که در جریان اجرای احکام به وجود می‌آید؛ این مورد زمانی است که اجرای حکمی با مانعی برخورد نماید که اگر به آن مشکل در مرحله اجرای حکم توجه نشود خسارات ناشی از آن جبران ناپذیر خواهد بود.[۷]
ج. اشکالاتی که در جریان اجرای اسناد لازم الاجرای اداره ثبت به وجود می‌آید؛ یکی از مزایای اسناد رسمی در زمان اختلاف، صدور اجرائیه بدون مراجعه به دادگاه و رسیدگی ماهوی است. اصولاً تعهداتی که با سند رسمی به وسیله اشخاص صورت گرفته باشد، لازم الاجرا است و ذی نفع می‌تواند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی و اجرای ثبت در مقام اجرای سند بر‌آید. طبق ماده ۱ قانون اصلاح بعضی از مواد ثبت و قانون دفاتر رسمی هر کس اعم از مدیون، متعهد و ثالث می‌تواند در صورتی که اجرای اسناد منافی با حقوق قانونی آن ها باشد به آن اعتراض نماید و دعوایی به خواسته بطلان دستور اجرا یا توقیف عملیات اجرایی اقامه نماید ولی باید توجه نمود که صرف تقدیم دادخواست موجب توقف اجرا نمی‌شود مگر اینکه دادگاه ضمن دستور موقت، صراحتاً حکم به بطلان دستور اجرا یا قرار توقیف عملیات اجرایی را صادر نموده باشد.[۸]
گفتار دوم: مفهوم جلسه
جلسه در لغت به معنی نوعی نشست، مجمع و اجتماع جمعی از مردم برای انجام امری یا شنیدن نطقی با داشتن یک رئیس است.[۹] و دادرسی هم در لغت به معنی محاکمه، قضاء و رسیدگی به دادخواهی و اجرای قانون و عدالت می‌باشد.[۱۰]بنابرین جلسه دادرسی در لغت به معنی مجمع و اجتماع جمعی از مردم برای رسیدگی به دادخواهی و محاکمه و اجرای قانون و عدالت می‌باشد.[۱۱] چنان که گفته شد؛ جلسه در لغت به معنی نشست آمده بنابرین معنی لغوی جلسه دادرسی نشستی است که بر دادخواهی دادخواه رسیدگی می شود.
همچنین جلسه دادرسی یا جلسه رسیدگی نشستی است که در آن به دادخواهی دادخواه رسیدگی می‌شود. جلسه دادرسی با حضور قاضی و هنگامی تشکیل می‌شود که مرجع قضاوتی، با تعیین وقت و دعوت قبلی از طرفین دعوا یا وکلای آن ها، به دعوا یا امری که خواهان مطرح نموده یا به ادعاهای اصحاب دعوا، رسیدگی می‌کند. جلسه دادرسی ممکن است در دادگاه یا خارج از آن تشکیل شود.[۱۲]
در حقیقت چنانچه مرجع قضائی با تعیین وقت و دعوت قبلی از اصحاب دعوا یا وکلای آنان حضور یافته تا بر دعوا یا امری که خواهان مطرح نموده و یا بر ادعاهای یا ادله اصحاب دعوا رسیدگی شود جلسه دادرسی تشکیل شده است .
جلسه دادرسی ممکن است در دادگاه یا خارج از آن تشکیل شود جلسات تحقیق و معاینات محلی اگرچه در داخل دادگاه نمی باشد اما جلسه دادرسی محسوب می شود.
گفتار سوم: اقسام جلسه دادرسی
به طور کلی جلسه دادرسی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
۱-جلسه دادرسی عادی یا معمولی
۲-جلسه رسیدگی خارج از نوبت
۳-جلسه دادرسی فوق‌العاده[۱۳]
همچنین با توجه به مفاد قانونی جلسه دادرسی را می توان در حال حاضر به جلسه عادی یا جلسه دادرسی خارج از نوبت تقسیم می شود .[۱۴]
۱- جلسه عادی:
جلسه ای است که برای رسیدگی یا ادامه رسیدگی به دعوای خواهان با تعیین وقت قبلی و دعوت از اصحاب دعوا یا وکلای آنان تشکیل می شود این جلسه با رعایت نوبت تشکیل می شود .( ماده ۹۶و۳۹٫ آ.د.م.)[۱۵]
۲- جلسه دادرسی خارج از نوبت:
به جلسه ای اطلاق می شود که بدون توجه به ترتیب دفتر اوقات دادگاه تعیین می شود بنابرین نزدیکتر از وقتی است که دفتر اوقات نشان می‌دهد. ماده ۹۶ آ.د.م. جلسه دادرسی خارج از نوبت، جلسه ای است که بدون توجه به ترتیب دفتر اوقات دادگاه تعیین می شود و بنابرین نزدیک تر از وقتی است که دفتر اوقات تعیین می کند. وقت جلسه دادرسی خارج از نوبت اگر چه نزدیک تر از وقت عادی است اما الزاماًً نزدیک ترین وقت نمی باشد. جلسه خارج از نوبت نیز با رعایت تشریفات آ.د.مدنی انجام می شود و تفاوت آن با جلسه دادرسی عادی این است که وقت آن بدون در نظر گرفتن نوبت تعیین می شود.
۳- جلسه با وقت فوق العاده:
جلسه فوق العاده یا وقت فوق العاده، در مواردی به کار رفته است که دادگاه خارج از اوقاتی که دفتر مخصوص، چه به صورت عادی یا خارج از نوبت تعیین کرده علی الاصول بدون حضور طرفین نسبت به پرونده رسیدگی و اقدام به صدور رأی می کند.
نکته: تفاوت اساسی بین وقت عادی و خارج از نوبت از یک طرف و وقت فوق العاده از طرف دیگر این است که وقت فوق العاده خارج از اوقاتی است که از قبل تعیین شده است.
بنابرین حضور و دعوت قبلی اصحاب دعوا ضروری نمی باشد و در عین حال همواره جهت صدور رأی قاطع پرونده تحت نظر قرار می‌گیرد.
گفتار چهارم: تشریفات تعیین جلسه دادرسی
دادخواست اصلی به عنوان سند آغازگر دادرسی پس از تقدیم چنانچه تکمیل باشد دادگاه را ملزم می کند بعد از تعیین وقت و ابلاغ آن رسیدگی را شروع کند.
۱- تعیین زمان جلسه دادرسی
