عوامل دخیل در تن انگاره و نارضایتی از بدن
تن انگاره بنا به باور پژوهشگران دربرگیرنده عناصر متعددی در رابطه با ادراک افراد از ظاهرشان است و از عوامل مختلفی متأثر می‌شود که موضوع مطالعات مختلف و متعدد بوده‌اند و برای تبیین عوامل تاثیرگذار در رشد وایجاد آن نظریه های متعددی ارائه شده است که در فصل بعد مفصل‌تر به آن ها می پردازیم .
یکی از عوامل دخیل در تن انگاره و نارضایتی از بدن جنسیت و دیگری شاخص توده‌ی بدنی است. به طور کلی دختران بیش از پسران مشکلات تن انگاره و نارضایتی از بدن دارند (چن، فاکس و هس[۴۰]، ۲۰۰۸؛ چن، فاکس، هس و ونکو[۴۱]، ۲۰۱۰ ). همچنین،افراد چاق یا دارای شاخص توده بدنی بالاتر آشفتگی بیشتری درتن انگاره دارند و نارضایتی از بدن بیشتری گزارش می‌کنند( دیویسون، مارکی و بیرچ[۴۲]، ۲۰۰۰).
یکی دیگر از عواملی که نارضایتی از بدن و ادراک تن انگاره را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تأثیر آن مورد بررسی قرار گرفته است، عزت نفس است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که عزت نفس با نارضایتی از بدن رابطه منفی دارد(گروگن، ۱۹۹۹، دیویس[۴۳]،۱۹۹۷؛ تیگمنن[۴۴]، ۲۰۰۵). کمال گرایی[۴۵] نیز از جمله خصوصیات روان شناختی است که با تن انگاره و نارضایتی از بدن رابطه دارد و این رابطه با نارضایتی از بدن مثبت است(روجیرو، لوی، سییونا و ساسارولی[۴۶]، ۲۰۰۳). آگاهی از آرمان‌های اجتماعی-فرهنگی و درونی سازی آن ها نیز با تن انگاره و نارضایتی از بدن در زنان رابطه دارد(پرسنل، بیرمن و استیس[۴۷]، ۲۰۰۴؛ تامپسون و استیس[۴۸]، ۲۰۰۱).
به علاوه، تن انگاره با فعالیت‌های بدنی و وارسی بدن که می‌توانند نگرش‌ها و رفتارهای مربوط به تنظیم وزن[۴۹] را تحت تأثیر قرار دهند، رابطه دارد(بیکر و برونل[۵۰] ، ۲۰۰۰).
از جمله عوامل دیگری نیز که نقش آن ها در مطالعات بررسی و تأیید شده است می‌توان به میزان اهمیتی که به ظاهر داده می‌شود (فورمن و تامسون[۵۱]، ۲۰۰۲؛ تیگمنن، ۲۰۰۱) سفید پوست یا سیاه پوست بودن – عوامل نژادی – (گرب وهاید[۵۲]، ۲۰۰۶)، مواجهه با تصاویر آرمانی بدن در رسانه ها و مقایسه ی بدن خود با آن ها(کاهیل و موساپ[۵۳] ، ۲۰۰۷؛ والرو و بارنز[۵۴] ، ۲۰۰۲؛ تیگمنن، ۲۰۰۳)، انتخاب لباس و سبک پوششی که با احساس افراد درباره خودشان رابطه دارد (لابت و دلونگ[۵۵] ، ۱۹۹۰؛ شین وایستوک[۵۶] ،۲۰۰۷؛ تروتمن، ورشی ولاکان[۵۷] ، ۲۰۰۷) رفتارهای مدیریت وضعیت ظاهری[۵۸] و آرایش (رود و لنون[۵۹]، ۲۰۰۰)، وارسی بدن در آینه (فارل، شافران و فایربورن[۶۰]،۲۰۰۴) بازخوردهای بین فردی[۶۱] (کش، ۱۹۹۵) را نام برد.
در مطالعه حاضر به بررسی تأثیر قد، وزن، شاخص توده‌ی بدنی، باورهای مربوط به تن، به عنوان عوامل جسمانی وطرحواره‌ای که افراد از ظاهر خود دارند، خویشتن پنداره (عزت نفس) و وارسی بدن به عنوان عوامل شناختی – رفتاری بر تن انگاره ی نمونه‌ای از جمعیت مؤنث ایرانی می پردازیم و بر اساس ادبیات موجود، یافته های این مطالعه و استفاده از معادله‌ی ساختاری[۶۲]، مدلی از تن انگاره و نارضایتی از بدن بر اساس این عوامل جسمی و شناختی – رفتاری در این جمعیت ارائه می‌کنیم.
علی رغم انبوه پژوهش‌های موجود درباره تن انگاره و نظریه پردازی های مختلف مربوط به آن در فرهنگ‌های مختلف ،گزارشی درباره ارائه مدلی به این منظور در جمعیت ایرانی مشاهده نشد.
در سال ۲۰۰۲ توماس کش[۶۳]مدلی شناختی- رفتاری برای تن انگاره ارائه کرد. در این مدل شناختی- رفتاری بر اهمیت تجارب مربوط به اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری، عوامل بین فردی، خصوصیات شخصیتی و اسنادهای شخصی افراد تأکید می‌شود (کش ، ۲۰۰۲ وکش، ۲۰۰۴).این مدل ارتباط متقابل بین حوادث محیطی، شناختی، عاطفی و فرآیندهای جسمی را در رابطه با تن انگاره حائز اهمیت می‌داند و بیش از سایر نظریه های مربوط به تن انگاره و نارضایتی از بدن، طی سال‌های اخیر بر روان شناسان علاقمند به پژوهش در این حیطه اثر گذار بوده است. در این مطالعه ما نیز تقریباً با الهام از همین مدل نظری ، “مدل تیلور”[۶۴] و “مدل تاثیر سه جانبه ی تن انگاره”[۶۵](تامپسون، هاینبرگ، آلتابه و تانتلوف[۶۶]، ۱۹۹۹ ) مدلهایی احتمالی را برای تن انگاره و نارضایتی از بدن در جمعیت ایرانی ارائه کرده و مورد بررسی قرارمی دهیم.
به این ترتیب، در این پژوهش، ضمن بررسی تأثیر قد، وزن، شاخص توده‌ی بدنی ، باورهای مربوط به بدن، طرحوارهی ظاهر، خویشتن پنداره(عزت نفس)، و وارسی بدن بر تن انگاره در نمونه‌ای از جمعیت مؤنث ایرانی، با بهره گرفتن از معادله ی ساختاری مدل یابی به ارائه مدلهایی درباره تن انگاره و نارضایتی از بدن در این جمعیت پرداخته ایم.
به این منظور، پس از انتخاب نمونه‌ای از جمعیت دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرند وتعیین پایایی و اعتبار مقیاس‌ها و آزمون‌های مورد استفاده در پژوهش، به مطالعه رابطه قد، وزن، شاخص توده‌ی بدنی، خویشتن پنداره (عزت نفس) و وارسی بدن با تن انگاره و نارضایتی از بدن در نمونه مورد مطالعه می پردازیم و مدل پیشنهادی این پژوهش را شناسایی و در صورت لزوم اصلاح می‌کنیم. در این مطالعه با بهره گرفتن از معادله‌ی ساختاری مدل یابی تناسب مدل‌های ساختاری زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
مدل ساختاری فرضی تاثیر عوامل جسمانی و عوامل شناختی – رفتاری بر تن انگاره
مدل ساختاری فرضی تاثیر عوامل جسمانی و عوامل شناختی – رفتاری بر نارضایتی از بدن
بنابرین، مطالعه حاضر رابطه متغیرهای پیش بین قد، وزن و شاخص توده‌ی بدنی، طرحوارهی ظاهر، باورهای مربوط به بدن، خویشتن پنداره و وارسی بدن را بر متغیرهای ملاک تن انگاره و نارضایتی از بدن در چارچوب مدلهایی ساختاری مورد بررسی قرار می‌دهد. بر اساس مدل‌های پیشنهادی هم عوامل جسمانی (مثل قد، وزن و شاخص توده‌ی بدنی) و هم عوامل روان شناختی همچون (طرحواره ی ظاهر و باورهای مربوط به بدن ، عزت نفس و وارسی بدن) در شکل گیری تن انگاره و نارضایتی از بدن دخالت دارند. با توجه به آن چه که در این بخش به آن اشاره شد، مسئله های اصلی این پژوهش عبارتند از:
۱- آیا متغیرهای قد، وزن، شاخص توده بدنی، به عنوان متغیرهای جسمانی و عزت نفس، طرحواره ی ظاهر، باورهای مربوط به بدن و وارسی بدن به عنوان متغیرهای شناختی- رفتاری با تن انگاره و با نارضایتی از بدن رابطه دارند؟
۲- آیا مدل‌های ساختاری فرضی که برای تاثیر این عوامل جسمی و عوامل شناختی- رفتاری بر تن انگاره و بر نارضایتی از بدن تدوین و ارائه شده اند ، شناسایی می‌شوند؟
۳- آیا مدل‌های ارائه شده ی تن انگاره و نارضایتی از بدن با جمعیت مورد مطالعه تناسب دارند؟
