کلمات کلیدی : مالیات، مالیات بر ارزش افزوده ، فرار مالیاتی ، مودیان مالیاتی
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
از مهمترین اهداف فعالیت‌های اقتصادی دولت مواردی از قبیل تخصیص بهینه منابع، توزیع عادلانه درآمد، رشد اقتصادی، افزایش اشتغال، ثبات اقتصادی، حفظ سطح عمومی‌قیمت‌ها، بهبود تجارت بین‌المللی و ترازپرداخت‌ها است. برای انجام این وظایف دولت‌ها مجبورند هزینه های بسیار سنگینی را متحمل شوند. برای تأمین مالی این مخارج لازم است منابع درآمد گوناگونی مهیا شود. درآمد دولت‌ها عمدتاًً به دو گروه درآمدهای مالیاتی و درآمدهای غیرمالیاتی تقسیم می‌شود. نقش درآمدهای مالیاتی در بسیاری از کشور‌ها در مقایسه با سایر منابع درآمدی بیشتر حائز اهمیت است. به عبارت دیگر مقایسه این منبع مهم با سایر منابع حاکی از این است که هر چه سهم مالیات‌ها در تأمین مخارج دولت بیشتر باشد، آثار نامطلوب اقتصادی کمتر خواهد شد. گسترش و توسعه قابل توجه مالیات بر ارزش افزوده را می‌توان به عنوان مهمترین نظام توسعه مالیاتی در اواخر قرن بیستم دانست. البته در اوایل دهه ۱۹۷۰ این مالیات چندان معروف نبود. در عوض، تمرکز اصلی برنامه اصلاح نظام مالیاتی تقریباً در کلیه کشورهای جهان در سال‌های اخیر به سوی مالیات بر ارزش افزوده معطوف شده است (جعفری صمیمی، ۱۳۸۴، ۳۶). از جمله گام‌های مؤثر در راه اصلاح نظام مالیاتی کشور، بررسی و مطالعه درخصوص وضع مالیات بر ارزش افزوده و اجرای آن، به عنوان یکی از بهترین و کاراترین منبع تأمین درآمد مالیاتی دولت‌هاست. مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم بر مصرف است که در مراحل زنجیره واردات، تولید، توزیع و مصرف، به میزان درصدی از ارزش افزوده حاصله در هر مرحله از زنجیره، از هر بنگاه به بنگاه بعدی منتقل می‌گردد، تا نهایتاًً به مصرف کننده نهایی منتقل و توسط وی پرداخت می‌شود. یکی از مهمترین مسائل مربوط به وضع و اجرای کارآمد هر نوع مالیاتی، شناسایی راه‌های فرار مالیاتی و راهکارهای جلوگیری از آن است. زیرا پدیده فرار مالیاتی با تبعات اجتماعی، اقتصادی و اثرات متقابل همراه است. فرار مالیاتی موجب کاهش درآمد مالیاتی دولت و اختلال در بودجه بندی می‌شود و مانعی برای دستیابی به اهداف ایجاد می‌کند. این مسئله مدیریت برنامه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و … کشور را با مشکل تأمین مالی و در نهایت کاهش رفاه عمومی روبرو می‌کند (موسوی جهرمی و همکاران، ۱۳۸۸: ۲۸).
۱-۲- بیان مسأله
با توجه به تغییر و تحولات صورت گرفته در برخی از ساختارهای اقتصادی کشور و مطابق با اهداف تصریح شده در قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه (اصلاح نظام مالیاتی) و با توجه به مصوبه سیاست‌های کلی نظام در بخش مالی (ماده ۱ و ۲) ضرورت تحول و بازنگری در نظام مالیاتی کشور اجتناب ناپذیر است. هرچند که تأمین مخارج دولت از منابع دیگر مانند نفت، استقراض از بانک مرکزی و غیره می‌تواند صورت گیرد، اما تجربه سال‌های گذشته کشور نشان می‌دهد که تکیه بر درآمدهای غیرمالیاتی نامعقول و ناپایدار است و اتکا بر درآمدهای مالیاتی یکی از سالم ترین روش های تأمین مالی مخارج دولت‌ها می‌باشد. از آنجایی که در سال‌های اخیر به دلیل کمبود منابع مالی و مالیاتی در کشور مشکلاتی در اقتصاد بخش عمومی‌ایجاد شده به طوری که دولت مجبور بوده است که کسری بودجه خود را از طریق سیستم بانکی و ایجاد تورم تأمین مالی نماید، لذا معرفی یک نظام مالیاتی با مبنای وسیع تر مانند مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند در افزایش درآمدهای مالیاتی دولت و کاهش مشکلات ناشی از مالیات‌های تورمی‌نقش مهمی ایفا نماید. در این میان فرار مالیاتی و گریز از مالیات در کشور‌ها به عنوان دو عاملی که همواره موجب شکاف مالیات دریافتی و مالیات بالقوه می‌شوند محسوب می‌گردند و می‌توان اشاره کرد که فرارمالیاتی مؤدیان نیز یکی از مشکلات اساسی در نظام مالیات بر ارزش افزوده محسوب می‌شود.
۱-۳- اهمیت و ضرورت موضوع
درآمد مالیاتی نقش بسزایی در تأمین هزینه های دولت دارد و این امکان را فراهم می‌کند تا دولت در راستای شکوفایی، رشد و رونق اقتصادی، سرمایه گذاری کند. اما تحقق این هدف، با وجود فرار مالیاتی باعث اختلال می‌شود. فرار مالیاتی را می‌توان از مظاهر فساد اقتصادی شمرد. فرار مالیاتی آثار سوء بسیاری بر اقتصاد دارد و باعث تأمین نشدن درآمدهای مورد نیاز دولت برای هزینه های اجتماعی می‌شود. در نتیجه خدمات اجتماعی در حد مطلوب و با کیفیت از سوی دولت ارائه نمی‌شود. همچنین فرار مالیاتی سبب می‌شود درآمد‌ها در سطح جامعه به نحو مناسب توزیع نشده و انباشت ثروت در دست گروه‌های خاص، نه فقط زمینه تقویت قدرت سیاسی این گروه‌ها را فراهم آورد، بلکه شکاف طبقاتی، موجب افزایش تنش‌های سیاسی و اجتماعی در جامعه می‌شود. در نهایت امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه گذاری را دچار اختلال می‌کند. چنین پدیده ای در میان مدت و درازمدت سبب می‌شود تا رشد و توسعه اقتصادی دچار مشکل شود. در نتیجه با توجه به اینکه نظام مالیات بر ارزش افزوده، نظامی نوین در ایران است، شناسایی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در این نظام و بستن راه های آن می‌تواند در اجرای صحیح این نظام و اصلاح نظام مالیاتی کشور تأثیر بسزایی داشته باشد.
۱-۴- اهداف تحقیق
هدف اصلی:
شناسایی عوامل تأثیر گذار بر فرار مالیاتی مؤدیان نظام مالیات بر ارزش افزوده.
اهداف فرعی:
-
- شناسایی عوامل درون سازمانی مؤثر بر فرار مالیاتی مؤدیان نظام مالیات بر ارزش افزوده.
- شناسایی عوامل برون سازمانی مؤثر بر فرار مالیاتی مؤدیان نظام مالیات بر ارزش افزوده.
۳- اولویت بندی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی مؤدیان نظام مالیات بر ارزش افزوده بر اساس اهمیت تأثیر.
