ب – اشخاص ذیل ازمعامله ای که بموجب این قرارداد برای اسیران جنگی تعیین گردیده برخوردار خواهند شد :

۱ –اشخاصی که به نیروهای مسلح کشوراشغال شده متعلقند یا متعلق بوده اند درصورتی که کشوراشغال کننده به علت همین تعلق اقدام به بازداشت آن‌ ها را لازم بداند ولوآن که آن ها را قبلا درزمانی که جنگ درخارج ‌از خاک اشغالی ادامه داشته آزاد کرده باشد ،خصوصاً درمواردی که اشخاص مزبوردرصدد الحاق به نیروهای مسلح اصلی خود که درجنگ داخل باشد برآمده ‌و توفیق نیافته باشند یا درموردی که اشخاص مذکور به اخطاری که به منظوربازداشت به آن ها می شود اطاعت ننمایند.

اشخاص متعلق به یکی ازطبقات مشروحه در این ماده که دولت های بی طرف یا غیر متخاصم آن ها درخاک خود پذیرفته وطبق حقوق بین الملل مکلف به بازداشت آنان می‌باشند با قید وشرط هر گونه معامله مساعدتری که دولت های مذکور بخواهند درباره آن ها قایل شوند به استثنای مقررات مواد ۸ –۱۰-۱۵ بندهایی از ماده ۳۰ مواد ۵۸ لغایت ۶۷ وماده های ۶۲ و ۱۲۶ و به استثنای مقررات مربوط به دولت های حامی در موقعی که روابط سیاسی مذبور موجود باشد دول متخاصم متبوع اشخاص مذکور مجاز خواهند بود وظایفی را که به موجب قرارداد به عهده دول حامی محول است نسبت به آن اشخاص اجرا نمایند بدون آنکه این عمل ازوظایفی که دول مزبورمعمولا به موجب رسوم وعهود سیاسی ‌و کنسولی اجرا می نمایند چیزی بکاهند .

ج- این ماده اساسنامه کارکنان بهداری و مذهبی را به نحوی که درماده ۳۳ قرارداد پیش‌بینی شده ملحوظ می‏دارد^[۴]۱ .

مشاهده می شود که مشخصات تعریف و اشخاص مشمول حمایت های قانونی اسیر از بُعد حقوقی طی کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو به صورت یک پارچه در بعد جهانی طرح ومورد تصویب اعضا جامعه جهانی به کشورهای مختلف دنیا قرارگرفت اما با مطالعه وتدبر در اسناد و مدارک تاریخی در می یابیم که این شکل پذیرش فعلی ومرسوم دنیا با فرازونشیبهای زیادی همراه بوده است لذا سعی می‌کنیم به طور مختصر نگاهی به تاریخچه اسیر و اسارت داشته و آنگاه به حقوق و تکالیف آن ها خواهیم پرداخت .

گفتار دوم : اسیر در جوامع مختلف و دیدگاه اسلام درباره اسیر

بند اول : دیدگاه اسلام درباره اسیر

در شرایط و اوضاع و احوالی که ا غلب جوامع انسانی به حالت های بدوی و ‌دور از هر گونه قوانین ومقررات زندگی می‌کردند. قتل ‌و کشتار وتجاوزگری لازمه وشاخصه قدرت بود و هر قبیله وکشوری که لشکر کشی بیشتر و کشتار زیادتری به راه می انداخت شوکت و عظمت بالاتری داشت، و در هنگامی که بیشتر حقوق شهروندان وافراد جامعه درید استیلا وقدرت حاکمان قرار داشت و اکثریت افراد آزاد جامعه از حقوق حقه ی خود محروم بودند تا چه رسد به اسیران ‌و بردگان ، خورشید حیات بخش اسلام طلوع کرد و دیدگاه های بسیار والا و انسانی خویش را به جهانیان عرضه نمود .

دین مبین اسلام که جهان بینی نو ‌و تازه ای بود در همه ی زمینه ها و به ویژه روابط انفرادی و اجتماعی بین اشخاص احکام روشن و منصفانه ای را مطرح نمود که با فطرت انسان سازگاری و سازش دارند . از جمله مواردی که در دین اسلام بسیار تاکیدشده، اسیر وحق وحقوق آنان می‌باشد چرا که در قرآن کریم ( قانون اساسی اسلام )‌ در چندین آیه شریفه در این خصوص قوانین ومقررات را بیان فرموده است ازجمله می فرماید:

ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا^[۵]۱

وهم به دوستی (خدا) به فقیر وطفل یتیم واسیر طعام می‌دهند .

فاذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب حتی اذا اثخنموتم فشدواالوثاق فامامنا بعدواماهذا وحتی تصنع الحرب اوزرارها ذلک ولویشاالله لانتصرمنهم ولکن لیبلوابعضکم ببعض والذین قتلوا فی سبیل الله فمن یضل اعمالهم^[۶]۱

پس چون باکافران (درکارزار ) روبروشدید گردن‌هایشان را بزنید تاآنگاه که (باکشتنشان ) برآن‌ها چیره شوید پس(اسیر گیرید ) وبند را استوارکنید ،تا نگریزند ،آنگاه یا منت نهید وآزادشان کنید و یا (آنهارا)‌ بازفروشید ، به مال ویامعاوضه اسیران ،تاجنگ بارهای خود را بنهید ،این است ( فرمان خدا) واگرخدا می‌خواست ازآنان کین می ستاند بی آنکه شما را فرمان جنگ دهد و لیکن خواست تا برخی تان را بیازماید و کسانی که درراه خدا کشته شدند کردارهایشان را هرگز کم و تباه نمی کند . دیدگاه‌های اسلام درقرآن کریم مطرح و در زمینه‌ی عمل به آن نیزمی توان به موارد عدیده ای از رفتار انسانی همراه با رعایت کلیه حقوق اسرا را درسیره عملی پیامبرعظیم الشان اسلام (ص) و ائمه طاهرین علیهم السلام میتوان برشمرد.‹‹ پیامبرخدا (ص) آزادی اسراراتنها به یاد گرفتن قرآن و با سواد کردن چند مسلمان منوط کرده بود به طوری‌ که اسرای بدر را بشرط با سواد نمودن ۸ یا۱۰ نفر مسلمان آزاد می فرمودند و در مدت اسارت تا هنگام آزادی رفتاری بسیار با عطوفت و مهربانی با اسرا انجام می شد و هر غذایی که مسلمانان تناول می‌کردند یا در هر مکان که به استراحت و خواب می پرداختند اسیران نیز از آن امکانات بهره مند بودند^[۷]۱››. علی (ع) به منظورتحبیب القلوب و نشان دادن بزرگواری اسلام اسیران را در جنگ صفین آزاد می فرمود و آنان نیز به نزد معاویه باز می‌گشتند شرطی مقرر فرموده بودند ‌به این شکل که کسانی که یک بار اسیر شده و آزاد گردیده لیکن دوباره در میدان جنگ حاضر و اسیر می شدند این عفو و گذشت شا مل حال آ نان نمی شد این شیوه عمل برخورد حضرت علی (ع) با اسیر دقیقا در سنت پیامبر (ص) نهفته بود زیرا آن حضرت در میادین نبرد با اسیران چنین رفتاری داشتند و علی (ع) نیز به عنوان تداوم بخش حکومت ‌و خلافت پیامبر (ص) همانند ایشان اقدام می‌کردند و برخورد شایسته و انسان دوستانه علی (ع) معاویه را ناچار به برخورد متقابل نمود زیرا عمر وبن عاص ابتدا به معاویه پیشنهاد کرده بود تا اسیران کوفی را بکشد ولی وقتی معاویه متوجه رحم و عطوفت امیر المومنین (ع) با اسیران سپاه شام شد به ناچار اسیران کوفی را آزاد ساخت. رفتار الهی و انسانی علی (ع) باقاتل خود «ابن ملجم مرادی» را تاریخ و بشریت کاملا واقفند آن ملعون قاتل و اسیر است اما منجی علیه جرم او علی(ع) از شیری که خودمیل می فرمایند ‌به این اسیر می‌دهد و از این قبیل رفتارهای الهی وانسانی ازسوی معصومین علیهم السلام که در تاریخ بسیار است .

نحوه رفتار با اسرای جنگی یکی از مسایل مهم و پیچیده ای است که حقوق جنگ به طور متعارف با آن سروکار داشته و جزیی لاینفک از آن محسوب می شود.

هرچند قضیه رفتار با اسرای جنگی از لحاظ تاریخی و ادوارگوناگون به طور مختصرشرح داده شد به عنوان مثال درسال۱۶۴۸ که طبق قرارداد وستنفالی^[۸]۲ به جنگ خونینی پایان داده شد و درآن مقررگردید اسرای جنگی دراختیار اسارت دولت بازداشت کننده باشند و نه در اختیار اشخاصی که آن ها را اسیرکرده اند.

لذا قاعده عرفی مبادله اسرای جنگی و نحوه رفتار با آن ها به عهده دولت اسیرکننده گذارده شد و پس از پایان جنگ به صورت یک رویه ثابت در آمده ، ‌هرچند این معاهده درقالب جمعی و یا در سطح بین‌المللی نبود. اما می‌توان گفت قضیه رفتار با اسرای جنگی از لحاظ حقوقی و به طور رسمی ابتدا در کنفرانس بروکسل ‌در سال‌ ۱۸۷۴ م ازسوی کشورهای شرکت کننده در کنفرانس مذبور مورد بررسی قرار گرفت .