۲-۲-۳ ساختار شخصیت

شخصیت از دو هسته اصلی تشکیل شده است که «سرشت^[۵۷]» به عنوان هسته هیجانی شخصیت و «منش^[۵۸]» به عنوان هسته ادراکی آن تلقی می­گردد (کلونینجر^[۵۹]، ۲۰۰۰).

سرشت، به عنوان پایه­ هیجانی شخصیت جنبه­ ارثی داشته و از طریق سیستم کورتیکواستریا­لیمبیک^[۶۰] تنظیم می­گردد. صفات سرشتی در اوایل کودکی قابل مشاهده است وطی سال اول و دوم زندگی تثبیت می­ شود و در طول زمان نسبتأ باقی می­ماند و به طور متوسط رفتار شخص را در بزرگسالی قابل پیش ­بینی می­سازد. به نظر می‌رسد که صفات سرشتی انسان بر اساس پاسخ خود­کار و ناخودآگاه شخصیت به محرک­هایی چون خطر، ترس، تازگی و پاداش ایجاد می­گردد. بر اساس نظریه کلونینجر چهار نوع سرشت بر اساس چهار هیجان اصلی وجود دارد. این چهار سرشت در زیر آورده ‌شده‌اند:

1. 1. آسیب­گریزی^[۶۱]، بر اساس هیجان ترس

1. 1. نو­جویی^[۶۲]، بر اساس هیجان خشم

1. 1. وابستگی پاداش^[۶۳]، بر اساس هیجان دلبستگی

1. استقامت^[۶۴]، بر اساس هیجان توانایی و سلطه

افراد مختلف نسبت به محرک­های خارجی مشابه پاسخ­های متفاوتی را از طریق فعال ساختن دامنه­های چند گانه سرشتی فراهم می­سازند. به عنوان مثال یک محرک تازه و غیر آشنا علاقه را در فرد ماجراجو و ترس و مهار را در فرد آسیب­گریز ایجاد می­ کند (کلونینجر، ۲۰۰۰).

منش، به عنوان یکی دیگر از هسته­های اصلی نظریه کلونینجر، به طور متوسط تحت تأثیر عرف­های اجتماعی و فرهنگی و یادگیری های اجتماعی و خانوادگی شکل ‌می‌گیرد. منش به عنوان هسته ادراکی و تعلقی شخصیت، عملکرد­های شناختی بالاتر مغز را درگیر می­سازد و توسط هیپوکامپ و نئوکورتکس^[۶۵] تنظیم می­ شود. برخلاف سرشت که پاسخ به طور خودکار به محرک­ها صورت ‌می‌گیرد، در این­جا پاسخ­ها از روی هوشیاری و آگاهانه شکل ‌می‌گیرد. سه نوع منش شناخته شده اصلی عبارتند از:

1. 1. خودگردانی، که در ارتباط با شخص ‌می‌باشد.

1. 1. همکاری، که در ارتباط با جامعه ‌می‌باشد.

1. خوداتکایی، که در ارتباط با جهان ‌می‌باشد.

بلوغ^[۶۶] منشی به طور گام به گام از کودکی تا اواخر بزرگسالی رشد و توسعه می­یابد. زمان و میزان سرعت گذار از سطح بلوغ به عملکرد­های پیشین سرشتی و رویداد­های زندگی شخص وابسته است. رشد صفات منشی سازگاری سرشت با محیط را به وسیله کاهش اختلاف بین نیاز­های شخص و فشار­های مطلوب اجتماعی بهتر می­سازد. ‌بنابرین‏ تصویر سرشتی ابتدایی در اثر تعاملات عوامل مختلف ممکن است به چندین شکل متفاوت و با ثبات منشی منتهی گردد (کلونینجر، ۲۰۰۰).

۲-۲-۴ تاریخچه نظریه عاملی شخصیت

تاریخچه نظریه عاملی شخصیت به کارهای پژوهشی و بالینی گوردن- آلپورت^[۶۷] (۱۸۹۷- ۱۹۶۷) باز می­گردد. او بر این باور بود که ویژگی­های شخصیت، بنیادی­ترین واحد­های شخصیت هستند که بر پایه ویژگی­های سیستم عصبی مرکزی استوارند. ولی ویژگی­ها با خصلت­های شخصیت را به سه نوع «اساسی» ، «میانه» و «وضعیت­های ثانویه»^[۶۸] تقسیم کرد (پروین، ۲۰۰۱؛ به نقل از یزدانی، ۱۳۸۸).

بعد­ها آیزنک (۱۹۹۴) سه عامل را برای شخصیت بیان کرد. این سه عامل شامل « برون گرایی»، «روان­رنجور­خویی» و «روان­پریش­خویی» می­باشند آیزنک احتمال اینکه در آینده ابعاد تازه­ای از شخصیت بیان می­ شود، را منتفی ندانست.

مک کری و کاستا^[۶۹] (۱۹۸۶) نیز پنج عامل را برای شخصیت شناسایی کرد. مدل پنج عاملی در مخالفت با سیستم­های ساختاری شخصیت آمده است و نشان می­دهد که بسیاری از صفات را ‌می‌توان بر حسب ابعاد اساسی روان­رنجور­خویی^[۷۰]، برون­گرایی^[۷۱]، انعطاف­پذیری^[۷۲]، دلپذیر­بودن^[۷۳] و با­وجدان بودن^[۷۴] نشان داد (مک کری، کاستا، ۱۹۹۸؛ به نقل از گروسی، ۱۳۸۰).

۲-۲-۵ نظریه­ های شخصیت

اگر ما درباره بعضی از نظریه­ های مهم شخصیت بحث نکنیم برررسی­ها برای درک معنی و ماهیت شخصیت کامل نیست. این نظریه می­کوشند که ساختار اصلی و مطالب مهمی که در موردش هستند و همچنین فرایند­هایی که بر هم تأثیر می­گذارند را توصیف می­ کند (منگال^[۷۵]، ۲۰۰۲، ترجمه کاظمی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۵-۱ نظریه یونگ

کارل کوستار یونگ^[۷۶] همکار سابق فروید، ارتباط خود را با روانکاوی مرسوم قطع کرد و نظریه شخصیت مجزایی را به نام روان­شناسی تحلیلی^[۷۷] به وجود آورد. یونگ انسان­ها را موجوداتی پیچیده با قطب­هایی متضاد می­دید. نظر او درباره انسان نه بد بینانه و نه خوش بینانه بود. از نظر او انسان­ها تا اندازه­ای به وسیله افکار هشیار، تا اندازه­ای توسط تصورات ناشی از ناهشیار شخصی، و تا اندازه­ای به وسیله­ای رد­های نهفته­ی حافظه­ مربوط به گذشته­ی نیاکانشان برانگیخته می­شوند. از نظر یونگ، هرکسی آمیزه­های از نیرو­های متضاد است. هیچ­کس به طور کامل درون گرا یا برون گرا، زن یا مرد، فقط متفکر، احساسی، حسی و یا شهودی نیست و هیچ­کس همیشه پیش­روی یا پس­روی نمی­کند.

«پرسونا»^[۷۸] پاره­هایی از فرد است. آنچه که یک فرد دوست دارد به دیگران نشان دهد، فقط جنبه جامعه پسندش نیست. هرکس جنبه­ تیزه­ای دارد که همان سایه^[۷۹] است و اغلب افراد سعی ‌می‌کنند تا آن را از جامعه و خودشان پنهان کنند. علاوه بر این هر مردی از آنیما^[۸۰] و هر زنی از آنیموس^[۸۱] برخوردار است. آنیما، جنبه زنانه مردان و مسئول بسیاری از خلق­ها و احساس­های غیر منطقی آن­ها است. آنیموس، جنبه زنانه مردان و مسئول تفکر و عقاید غیر منطقی زنان است (شولتز، ۱۹۹۸).

تأکید یونگ بر پیشرفت و تکامل شخصیت انسان از کودکی تا بزرگسالی است. هدف نهایی تکامل چیزی است که یونگ به آن خود شکوفایی^[۸۲] می­گوید. خود شکوفایی یعنی رسیدن به حداکثر وحدت هماهنگی و تکامل تمام قسمت­ های شخصیت انسان در این مرحله، مرکز و محور شخصیت انسان از «خود^[۸۳]» به «خویشتن^[۸۴]» انتقال می­یابد. تکامل شخصیت انسان مانند تمام موجودات زنده، از صورت ابتدایی به سوی حالت پیشرفته در جریان است. برای یونگ پیشرفت و آینده­ی بشر، مسئله­ای بسیار مهم و انسانی است و در تمام نوشته­ های او این مسئله بیان می­ شود (فیست، ۲۰۰۲؛ ترجمه سید­محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۵-۲ نظریه عاملی آیزنک

به نظر آیزنک شخصیت انسان تشکیلاتی دارد که با در نظر گرفتن سلسله مراتب می توان گفت که تیپ ها در سطح بسیار عمومی و کلی مطرح هستند. در سطح پایین تر از آن صفات^[۸۵] قرار دارند. پایین تر از این سطح پاسخ های عادت شده^[۸۶] و در آخرین سطح شخصیت پاسخ های خاص^[۸۷] که همان رفتار های قابل مشاهده هستند قرار دارن. در سطح تیپ ها، شخصیت در سه بعد کلی مورد بررسی قرار می گیرند. این سه بعد عبارتند از «روان نژندی گرایی» ، «برون گرا- درون گرایی» و «روان پریشی». تحقیقات آیزنک بیشتر در دو بعد اول بوده است.

۲-۲-۵-۳ نظریه عاملی شخصیتی نئو^[۸۸]

نسخه تجدید نظر شده پرسش نامه شخصیتی نئو NEO-PI-R (کاستا و مک کری، ۱۹۹۲) نوعی پرسش­نامه خودسنجی ویژگی­های شخصیتی است که مبتنی بر یک الگوی معروف شخصیتی است به نام مدل پنج عاملی است (گلدبرگ^[۸۹]، ۱۹۹۳).