در این گفتار آزادی اطلاعات را در سطح جهانی و منطقه ایی بررسی خواهیم کرد.
۲-۵-۱- جایگاه جهانی آزادی اطلاعات
مفهوم آزادی اطلاعات ابتدا از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شد. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۴۶ میلادی بیان داشت:«آزادی اطلاعات یک حق بنیادین بشر است و معیار تمامی آزادی‌هایی است که سازمان ملل آن ها را تقدیس کرده‌است». [۱۵۰]
ماده ۱۹ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر کع عموماً به عنوان گل سرسبد اعلامیه جهانی حقوق بشر در نظر گرفته می‌شود، به عنوان یک عرف بین‌المللی برای همه کشورها الزامآور می‌باشد و همچنین میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز که در ماده ۱۹ بسیار شبیه به اعلامیه، حق آزادی بیان و اطلاعات را تضمین می‌کند، یک معاهده‌ی قانونی الزامآور برای کشورهای عضو می‌باشد که از ذکر مجدد آن خودداری می‌شود.
این اسناد سازمان جهانی حقوق بشر، به طور خاص آزادی اطلاعات و حق بر اطلاعات را تشریح نکردند و تضمین عمومی آزادی بیان، در زمان پذیرش آن، به مفهوم دربرگیری حق دسترسی به اطلاعات مجامع دولتی نبوده است، اما محتوای این حقوق ایستا نیستند.
به عنوان مثال، دیوان اروپایی حقوق بشر اعلام داشته است:
«کنوانسیون اروپایی حقوق بشر یک سند زنده است که می‌بایست در پرتو شرایط روز تفسیر گردد». [۱۵۱]
همچنین دادگاه آمریکایی حقوق بشر نیز اظهار داشته است:«معاهده‌های بین المللی حقوق بشر اسناد زنده ایی است که تغییر آن ها می‌بایست مطابق با سیر تکاملی زمان و به ویژه با شرایط کنونی زندگی باشد». [۱۵۲]
در سال ۱۹۹۳ کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل، دفتر گزارشگر ویژه سازمان ملل، در موضوع آزادی بیان و عقیده را تأسیس کرد. [۱۵۳]
بخشی از اختیارات گزارشگر ویژه، روشن ساختن محتوای دقیق حق آزادی عقیده و بیان می‌باشد و وی در اغلب گزارشات سالانه‌ی خود به کمیسیون از سال ۱۹۹۷ میلادی تا کنون، حق بر اطلاعات را مورد خطاب قرار داده است.
در گزارش سالانه‌ی خود در سال ۱۹۸۸ میلادی، صراحتاً بیان کرد که حق آزادی بیان شامل حق دسترسی به اطلاعاتی که در اختیار کشور است می‌باشد: حق جست و جو، دریافت و ابلاغ اطلاعات برای کشورها الزامی مثبت به همراه می‌آورد تا نسبت به دسترسی به اطلاعات به ویژه در خصوص اطلاعاتی که در تمامی انواع نظامهای ذخیره و بازیابی در اختیار دولت است، به شهروندان اطمینان بدهند. [۱۵۴]
نظرات گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد حق بر اطلاعات با فرمان رسمی بر آزادی بیان، مورد حمایت سازمان‌های بین دولتی دیگر قرار گرفت. در نوامبر ۱۹۹۹ میلادی، سه گروه متعهد ویژه در مورد آزادی بیان (گزارشگر ویژه سازمان ملل در امر عقیده و بیان، نماینده سازمان امنیت و همکاری اروپا در زمینه‌ی آزادی رسانه ها و گزارشگر ویژه سازمان کشورهای آمریکایی در مورد آزادی بیان)برای اولین بار تحت حمایت سازمان غیردولتی در ماده«۱۹» گرد هم آمدند.
آن ها یک اعلامیه‌ی رسمی را در مورد پذیرش قرار دادند که شامل اظهارات زیر می‌باشد:«آزادی بیان تلویحاً حق عموم برای دسترسی آزاد به اطلاعات ذکر گشته و این که آن ها بدانند دولت‌ها از طرف آن ها چه می‌کنند؛ بدون این که حقیقت تضعیف گردد و مشارکت مردم در کار دولت ناقص بماند» [۱۵۵]
گزارشگر ویژه سازمان ملل در گزارش سالانه‌ی خود به کمیسیون در سال ۲۰۰۰ م، تفسیر خود را در مورد حق بر اطلاعات به طرز قابل توجهی گسترش داد و اهمیت حیاتی آن را نه تنها برای دموکراسی و آزادی، بلکه در مورد حق مشارکت و تحقق حق پیشرفت برشمرد. [۱۵۶]
در سال‌های اخیر، یونسکو توجه ویژه خود را به تحولاتی که از رهگذر آن، امکان بالقوه دسترسی جهان و همگانی به اطلاعات ومنابع آگاهی فراهم آمده است، معطوف نموده است. یونسکو کوشیده است ضمن ارج نهادن به دستاوردهای این تحولات، با تبیین نابرابری میان و درون کشورها در دسترسی به منابع اطلاعات و زیر‌ساخت‌های آنان، تأکید بر ضرورت پاسداری از ارزش‌های انسانی، فرهنگی و اخلاقی توجه عموم را به راهکارهای غلبه بر موانع دسترسی همگانی به اطلاعات، جلب کند و از پیامدهای سوء احتمالی بکاهد. برگزاری«سومین کنگره بین‌المللی یونسکو راجع به اخلاق اطلاعات، حق دسترسی جهانی به اطلاعات در قرن بیست و یکم» در ۳ تا ۱۵ نوامبر ۲۰۰۰ از جمله این کوششهاست. [۱۵۷]
۲-۵-۲- جایگاه منطقه ایی آزادی اطلاعات
نظامهای حقوق بشر منطقه ایی (سازمان کشورهای آمریکایی، شورای اروپا، اتحادیه آفریقا و کشورهای مشترک المنافع)به طور رسمی، آزادی اطلاعات را به رسمیت شناخته اند. در ذیل، این شناسایی‌ها به طور مختصر مورد بررسی قرار گرفته است.
۲-۵-۲-۱- شناسایی آزادی اطلاعات در سازمان کشورهای آمریکایی
ماده ۱۳ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، که یک پیمان قانونی الزامآور می‌باشد، آزادی بیان را در مفادی مشابه با اسناد سازمان ملل، تضمین می‌کند. [۱۵۸]
بند اول این ماده بیان می‌دارد:
«هر کس حق آزادی اندیشه و بیان دارد. این حق مشتمل است بر آزادی جست و جو، دریافت و مبادله اطلاعات و آرا از هر نوع بدون در نظر گرفتن مرزهای سیاسی، به صورت شفاهی یا مکتوب، به شکل نوشته یا در قالب آثار هنری یا از طریق هر وسیله دیگر به انتخاب فرد». در اکتبر سال ۲۰۰۰ م«کمیسیون آمریکایی حقوق بشر در یک تحول عمده، اعلامیه‌ی آمریکایی اصول آزادی بیان را تصوب کرد که جامعترین سند رسمی آزادی بیان در نظام کشورهای آمریکایی تا به امروز می‌باشد. این اصول بدون هیچ گونه ابهامی، آزادی اطلاعات و حق بر اطلاعات را به رسمیت شناخت. ماده ۴ این اعلامیه می‌کند:«دسترسی به اطلاعات کشور، حق بنیادی هر فرد می‌باشد. کشورها ملزم به تضمین تحقق این حق می‌باشند. این اصول تنها محدودیت‌هایی را مجاز می‌شمارد که می‌بایست در صورت بروز یک خطر واقعی و یا قریب الوقوع که امنیت ملی را در جوامع دموکراتیک تهدید می‌کند، در قانون پایه ریزی شده باشند». [۱۵۹]
مجمع سازمان کشورهای آمریکایی با پذیرش قطعنامه هایی در مورد دسترسی به اطلاعات دولتی، هر ساله از سال ۲۰۰۳ م، این اصول را تشکیل کرده‌است. این قطعنامه ها، تعهد کشورها بر موضوع احترام و ارتقاء به دسترسی افراد به اطلاعات دولتی را مورد تأکید قرار می‌دهند که تصور می‌شود یک شرط لازم برای خود اجرایی دموکراسی است. این قطعنامه‌ها همچنین از کشورها می‌خواهند تا با پذیرش هر گونه تمهیدات قانونگذاری و یا غیره، شناسایی رسمی آزادی اطلاعات را تضمین کنند و کاربرد مؤثر آن را ارتقاء دهند. [۱۶۰]
۲-۵-۲-۲-شناسایی آزادی اطلاعات در شورای اروپا
شورای اروپا یک سازمان بین دولتی می‌باشد که در حال حاضر ۴۷ کشور عضو آن می‌باشد و این شورا خود را وقف ارتقاء حقوق بشر، آموزش و فرهنگ کرده‌است. یکی از اسناد بنیادی این شورا، کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و آزادی‌های بنیادی می‌باشد که آزادی بیان و اطلاعات را به عنوان یک حق بنیادی بشر در ماده ۱۰ تضمین می‌کند. بند اول این ماده بیان می‌کند:«هر کس حق آزادی بیان دارد. این حق مشتمل است بر آزادی داشتن عقاید و مبادله اطلاعات بدون مراحمات مقامات عمومی و بدون در نظر گرفتن مرزهای سیاسی». مفاد این ماده مانع از اعمال صلاحیت دولت‌ها برای صدور مجوز تأسيس بنگاه‌های خبرگزاری، تلویزیونی و سینمایی نخواهد بود. [۱۶۱]
